Tag Archives: miljø

Vil bystyret forkaste eigne miljømål?

Posted on 2023-02-20 | 4 kommentarer

For eit år sidan behandla bystyret i Kristiansand dei overordna prinsippa for ny kommuneplan. Politikarane vedtok mange fine formuleringar om miljø og berekraft, og dei la vekt på at kommunen skal ta vare på naturen og kulturlandskapet. Men det viser seg no at det er lettare å vedta fine mål enn å følgje dei i praksis. Då formannskapet behandla arealdelen i kommuneplanen for kort tid sidan, måtte omsynet til natur og miljø vike for andre interesser.

Kommuneadministrasjonen har lagt fram eit gjennomarbeidd forslag til arealplan basert på dei måla som politikarane har vedtatt. Forslaget frå administrasjonen legg opp til redusertnedbygging av urørt natur, dyrka mark og kulturlandskap. Det arealet som er bandlagt for utbygging i dette forslaget, er mindre enn i gjeldande plan. Det same gjeld utslepp av klimagassar. Samtidig sikrar planen ein god arealreserve for bustadar i eit 20-års perspektivet, og den legg til rette for grøn industri og variert næringsutvikling. 

Men då arealplanen kom til politisk behandling, viste det seg at dei som sit med den politiske makta, ikkje var interesserte i å følgje opp eigne miljømål. Fleirtalet i formannskapet bad om å få vurdert ei rekke nye område for utbygging. Det omfattar verdifulle strandareal, dyrka mark, store skogområde, myr og ferskvatn. Tilleggsforslaga utgjer over 6.500 dekar og vil føre til utslepp av klimagassar tilsvarande 234.000 tonn CO2. Dette er nedbygging av natur i eit omfang som er klart i strid med den overordna kommuneplanen og klima- og miljøplanen som blei vedtatt for kort tid sidan. 

Arealplanen er kanskje den viktigaste saka som bystyret behandlar på mange år. Den styrer den kommunale arealdisponeringa fram til 2034. Samfunnsdelen av kommuneplanen legg dei overordna føringane og inneheld mange fine målformuleringar som det er lett å slutte seg til. Arealplanen derimot, er harde realitetar med økonomiske og juridiske konsekvensar og mange interessentar. Det er overraskande at ikkje media har engasjert seg sterkare i å få fram kva som skjer i denne planprosessen.

Vi har nyleg fått ein skremmande rapport frå FNs naturpanel. Arealendringar er no den største trusselen mot naturmangfaldet både i Norge og internasjonalt. Denne utviklinga må vi stoppe dersom vi skal ta vare på livsgrunnlaget og livskvaliteten for framtidige generasjonar. Administrasjonen har levert eit planutkast som er i samsvar med tilrådingane frå naturpanelet og dei miljømåla bystyret har vedtatt. Men fleirtalet i formannskapet valde å sendt på høyring ein plan som kan føre til store unødvendige naturinngrep og ustrukturert arealbruk i kommunen.

Heldig vis er det ikkje for seint å påverke sluttresultatet. Arealplanen skal snart til endeleg behandling i formannskapet og bystyret. Den er lett tilgjengeleg på kommunen sine nettsider, og fristen for å sende inn høyringsinnspel er 5. mars. La oss ta til penn eller tastatur og utfordre politikarane til å stoppe dei uheldige naturinngrepa som formannskapet la inn i høyringsutkastet i strid med vedtekne miljømål. Det er slike sprik mellom liv og lære – mellom mål og handling – som bryt ned tilliten til politikarane.

Alf Holmelid

leiar i Naturvernforbundet i Kristiansand

Innlegget er publisert i Fædrelandsvennen i dag.

4 kommentarer

Publisert i Næring og miljø, Stat - region - kommune - velferd

Merket med , , , , , ,

Får vi kraftmangel om fire år?

Posted on 2023-01-28 | Legg igjen en kommentar

Like før jul sende Statnett brev til regjeringa. Føretaket ville «orientere energistyresmaktene om betydelege utfordringar som kan ventast i kraftsystemet om få år.» I brevet blir det åtvara om at det er fare for mangel på elektrisk kraft her i landet om fire år. Det kan også bli effektmangel. For å møte denne utfordringa etterlyser Statnett meir kraftproduksjon. Skal vi nå klimamåla våre og ta vare på Noreg som industrinasjon, så treng vi kraft. Men ny produksjon åleine løyser ikkje dei utfordringane vi står overfor. Det er på tide å sjå på energipolitikken i eit breiare perspektiv. 

Vi er inne i ei priskrise på elektrisk kraft på grunn av prissmitte frå EU og England. Mange peikar på kraftutbygging som det sentrale tiltaket for å møte denne utfordringa. Men auka kraftproduksjon og auka eksport har avgrensa effekt på prissmitten. Noregs vassdrags- og energidirektorat, NVE, har rekna på samanhengen mellom prissmitte og krafteksport. Analysane tyder på at vi må ha ein krafteksport på 40 TWh for å få betydeleg reduksjon i prissmitten. Det er meir enn fjerdeparten av dagens totale produksjon. Skal vi få bukt med priskrisa, så er det ikkje nok å produsere meir kraft. Vi må gjere strukturelle endringar i marknaden og endre spelereglane for kraftutveksling.

Sjølv om auka kraftproduksjon åleine ikkje løyser priskrisa, så kan vi ikkje sjå bort i frå at vi treng meir kraft for å møte dei utfordringane vi står overfor. Framleis er nesten halvparten av energiforbruket i Noreg fossilt, og elektrifisering er det viktigaste tiltaket for å redusere bruken av fossil energi. Eit eksempel er klimaplanen for Kristiansand kommune der elektrifisering er det sentrale grepet. I tillegg til å elektrifisere samfunnet treng vi kraft til ny grøn industri og til etablert industri som skal redusere klimautsleppa sine.

Statnett presenterte nyleg prognosar for kor mykje elektrisk kraft vi treng fram mot 2050. I følgjerapporten er det sannsynleg at behovet for kraft vil auke med 80 TWh i denne perioden. Til samanlikning er den totale produksjonen i dag i overkant av 150 TWh, og krafteksporten er på om lag 15 TWh. Eit alternativt senario med sterkare vekt på energisparing og mindre satsing på industri gir ein auke i kraftbehov på 50 TWh. Prognosane bygger på mange føresetnader som ein kan vere usamd i. Men rapporten viser uansett at det er på tide med ein energidebatt der ein ser produksjon, forbruk og sparing i samanheng. 

Elektrifisering av oljeinstallasjonar på sokkelen inngår i prognosane til Statnett. Med straum frå land gjere det eit kraftig innhogg i kraftbalansen. Eit alternativ er å pålegge oljeselskapa å bygge ut havvind eller satse på karbonfangst og lagring. Det kan forseinke dette klimatiltaket ein del, men det kan vere akseptabelt dersom vi set opp farten på andre klimatiltak. Ein annan stor X-faktor er energiøkonomisering. Her har vi lenge snakka om eit stort potensial, men det skjer for lite. Ei av årsakene kan vere at ENOVA prioriterer å utvikle marknaden for ny teknologi. Dermed  er det ingen som tar ansvar for sparetiltak med velprøvd teknologi. 

Det er grunn til å diskutere føresetnadene som ligg til grunn for Statnett sine prognosar. Føretaket har tydeleg vis summert aktuelle behov utan å diskutere om vi har kraft til alle. Men vi som er opptatt av både klima og natur, bør ikkje nøye oss med å trekke prognosane i tvil. Vi må gå inn i analysane og peike på konkrete alternativ. Ovanfor har eg peika på eit par alternativ som kan redusere kraftbehovet. Men det er lite realistisk å nå klimamåla våre og utvikle grøn industri utan ny kraftproduksjon. Vindkraft til havs er eit aktuelt alternativ dersom vi får fart på forsking som kan sikre ei berekraftig utvikling av denne kraftkjelda.

Agder fylkeskommune har nyleg lagt fram ein strategi for kraftforedlande industri. Kraftsituasjonen er omtalt i rapporten. Regionen har kraftoverskot i dag, men den er eksponert for kraftutveksling med utlandet. Rapporten peikar på behovet for energitryggleik, betre avtalar for kraftutveksling og ilandføring av offshore vindenergi. Men den drøftar ikkje konkrete alternativ for lokalisering basert på tilgang til kraftknutepunkt, arbeidskraft og areal. Det er overlate til kommunane som konkurrerer med kvarandre. Strategidokumentet tar heller ikkje opp  prioritering basert på klimakonsekvensar, verdiskaping og sysselsettingseffekt. Omfattande industriutvikling som er basert på ein avgrensa ressurs, krev tydeleg overordna samfunnsplanlegging.

Dei nye prognosane frå Statnett er nettopp det – prognosar. Energipolitikken bør ikkje styrast av prognosar, men av politiske prioriteringar basert på innsikt og verdival. Det kan stillast spørsmål ved prognosane, og vi må få kontroll med kraftmarknaden. Men det er ikkje lett å sjå korleis vi skal nå klimamåla våre og utvikle grøn industri utan meir fornybar energi i tillegg til ei kraftig satsing på energisparing. Vi treng regional og nasjonal planlegging som ser industri, energi og miljø i samanheng.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelamdsvennen i dag.

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , , , ,

Havvind er meir enn teknologi

Posted on 2022-10-11 | Legg igjen en kommentar

Statsbudsjettet opnar for at Sørlandet kan bli eit kraftsenter for offshore energi. Regionen og Universitetet i Agder kan få ein leiande posisjon i den nasjonale satsinga på havvind. Sørlandethar teknologisk og industriell kompetansen som er eit godt grunnlag for å engasjere seg i produksjon av energi til havs. Men vi treng meir enn teknologi for å lukkast. Andre kompetanseområde er minst like viktige når vi skal utvikle berekraftig energiproduksjon i eit marint miljø.

Vindkraft er hausting av naturen, og vi må ha kunnskap om naturen for å få eit godt resultat med så små skadeverknader som mogeleg. Vi må ha innsikt i vindforhold, fugletrekk, gyteområde, fiskeplassar og marin økologi. Tekniske feil og manglar kan rettast opp. Men utbygging utan tilstrekkeleg kunnskap om natur og økosystem kan føre til varig skade. Det hastar med å bygge opp kunnskap som kan bidra til å minimalisere dei negative effektane av energiproduksjonen.

Økonomiske interesser vil bidra til at det blir utvikla nye og betre teknologiske løysingar. Men dei vil nok ikkje engasjere seg like sterkt for å få fram ny kunnskap som kan legge avgrensingar på utbyggingsprosjekta. Her må det offentlege ta ansvaret for å finansiere relevant forsking og sikre at den blir lagt til grunn for tildeling av konsesjonar. Manglande innsats på dette område kan få negative konsekvensar for miljøet og auke motstanden mot havvind.

Havforskingsinstituttet har presentert ein førebels oversikt over ulike problem som kan oppstå ved installasjon og drift av vindturbinar offshore. Det handlar blant anna om akustisk støy og magnetfeltet som kan føre til skade på flora og fauna. Instituttet tilrår blant anna at ein må unngå arbeid når det er gytetid. Dei peikar også på at installasjonar kan ha positive effektar for detbiologiske mangfaldet. Men hovudkonklusjonen er at vi veit for lite, og at det må satsast meir på forsking for å unngå å trå feil.

Havvind er ei stor nasjonal satsing for klima og for industriutvikling. Den er eit sentralt element i arbeidet for å sikre nok fornybar energi. Samtidig skal den bidra til å bygge ny industri med utgangspunkt i kompetansen i oljeindustrien. Sett i lys av desse ambisjonane bør det mane til ettertanke når vårt fremste marine forskingsmiljø åtvarar om at vi har mangelfull kunnskap innannokre av dei sentrale fagområda. Det er ikkje nok å bygge på vår leiande kompetanse innan offshore teknologi. Vi må også styrke og ta i bruk relevante deler av den marine forskinga.

Statsbudsjettet og andre signal frå regjeringa kan vere starten på ei spennande utvikling der Kristiansand og Agder får ei sentral rolle i den nasjonale satsinga på offshore energi. Men det følgjer også eit stort ansvar med denne rolla. Vi må ha tilstrekkeleg kunnskap til å avgrense skadeverknadene for fugleliv, fiskeri og marine økosystem. I dag har vi mangelfull kunnskap, både lokalt og nasjonalt. Vi må presse på for å auke forskingsinnsatsen på desse områda og sikre at relevante forskingsmiljø blir involvert i arbeidet med havvind. Med status som nasjonalt kompetansesenter vil UiA få eit stort ansvar her.

Alf Holmelid

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , ,

Eit nederlag for norsk industripolitikk

Posted on 2022-08-19 | Legg igjen en kommentar

I dag fekk vi ein trist bodskap. Ein av dei store innovasjonane i norsk industrihistorie har møtt veggen. REC Solar Norway kan bli tvinga til å legge ned produksjonen. Dei ekstreme kraftprisane har råka dei hardt. Ei bedrift med framtidsretta og miljøvennleg teknologi har ikkje rammevilkår som dei kan leve med her i landet. Det er eit nederlag for norsk industripolitikk og norsk energipolitikk.

Det tar tid å utvikle nye materiale og ny produksjonsteknologi. Forskingsmiljøet på Fiskaa har forska på silisium til solceller i fleire tiår. I starten var det mange som var skeptiske til å satse på materiale til solceller i vinterlandet Noreg, og forskarane møtte store utfordringar, både tekniske og økonomiske. Men dei gav ikkje opp. Resultatet blei ein produksjonsteknologi med mykjelågare energiforbruk og klimafotavtrykk enn andre produksjonsteknologiar.

Då kromprins Håkon opna ein ny fabrikk i august 2009, var det stor optimisme. Aukande prisar på solcellesilisium var eit godt utgangspunkt for den store satsinga. Men det dukka raskt opp mørke skyer i horisonten. Hard konkurranse og fallande prisar førte til at produksjonen måtte stanse i 2012. I den tida var eg på Stortinget og arbeidde for at staten skulle gå inn på eigarsida for å vere med og utvikle ny framtidsretta industri. Men det blei kinesarane som overtok på eigarsida. 

REC solar har vore igjennom eigarskifte og mange vanskelege periodar. Men dei tilsette har møtt utfordringane med stadig ny teknologi som har redusert kostnadene og betra kvaliteten. Produksjonen har heile tida hatt lågt klimafotavtrykk og lågt energiforbruk. Men dei gav seg ikkje med det. No har bedrifta utvikla ny revolusjonerande teknologi for resirkulering av materiale frå produksjon av solceller (wafers). Miljøvennleg produksjon av materiale til produksjon av fornybar energi er vel det nærmaste ein kan komme grøn industri for framtida. Men vi har tydeleg vis ikkje klart å lage rammevilkår som klarer å bere fram slik industri.

Priskrisa på straum kan bli det som tar knekken på REC Solar Norway. Norske prosessbedrifter har stort sett langsiktige kontraktar som skjermar dei delvis mot dagens prisgalopp fram til kontraktane går ut. Men spesielle forhold gjer at REC må kjøpe kraft i spotmarknaden. Lars Haltbrekken frå SV foreslo i februar i år at regjeringa skulle pålegge Statkraft å gi gunstige langtidskontraktar til selskap i situasjonar som den REC er i, men han fekk diverre ikkje gjennomslag.

I nokre tiår har eg følgt utviklinga av solcellesilisium på Fiskaa, og eg har argumentert sterkt for at  det er slike innovative industrimiljø vi må bygge og ta vare på når oljealderen går mot slutten. Vi må sikre levelege rammevilkår for bedrifter som kan løfte fram den grøne industrien som alle snakkar om i festtaler. Men her har vi tydeleg vis svikta. Manglande styring over energipolitikken har bidratt til å kaste REC Solar ut i ei krise. 

No må vi kjempe på alle frontar for å redde bedrifta. Dersom REC Solar Norway må legge ned produksjonen, er det eit nederlag for norsk energipolitikk og norsk industripolitikk, og det er eit dårleg signal for etablering av ny grøn industri i vår landsdel.

Alf Holmelid

Innlegget er publisert i Fvn i dag.

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,

Grøn merkelapp er ikkje frikort

Posted on 2022-07-05 | Legg igjen en kommentar

Fornybar energi og grøn industri er berebjelkar i arbeidet for å redde klimaet og naturmangfaldet før det er for seint. Miljørørsla har kjempa for grøn omstilling i mange tiår og fekk lenge lite gjennomslag. No er det endeleg i ferd med å skje noko. I dag snakkar alle om etablering av grøn industri. Men ein grøn merkelapp må ikkje bli eit frikort frå kritikk. Alle industri, også den som er ein del av omlegginga til eit fossilfritt samfunn, må tole sakleg kritisk debatt om ressursbruk og konsekvensar for natur og miljø.

Vi står overfor store omstillingar i samfunnet og store endringar i industristrukturen. Ei ny grøn industriutvikling er på trappene. Vi forsømmer oss dersom vi ikkje fører ein brei kunnskapsbasert debatt om denne omstillinga. Den etablerte industrien har over tid blitt utsatt for kritikk frå miljørørsla for utslepp og naturinngrep. Det bidrog til utvikling av miljøvennleg teknologi og til styrking av konkurransekrafta. Grøn industri kan også ha negative natur- og miljøkonsekvensar som den bør utfordrast på. Ikkje minst vi som har jobba for grøn industri, bør vere opptatt av at den ikkje skaper seg eit dårleg miljørykte.

Havvind kan bli ei av vår tids største industrisatsingar. Den kan skaffe arbeidsplassar og store mengder fornybar energi. Vi er godt i gang med å utvikle teknologien, og vi har gode livsløpsanalyser. Men veit vi nok om den naturen der vi skal plassere ut vindturbinane? Veit vi nok om fugletrekk, og har vi oversikt over konsekvensane for fiskeria og økosystema i havet? Det er avgjerande å skaffe seg solid kunnskap på desse områda før det blir gitt konsesjon for utbygging. Den store satsinga på Ocean Space Centre ved NTNU i Trondheim kan tyde på at vi satsar meir på å utvikle teknologien enn på å få fram kunnskap om meteorologi, fugletrekk og økosystem. Det viser manglande forståing for kva som er den mest grunnleggande kunnskapen for å realisere denne store satsinga.

All industri er avhengig av mineral som vi skaffar oss ved gruvedrift. Gruvene finn vi ofte i land der det er lite kontroll med arbeidsmiljø og forureining. Deler av bransjen har lenge fått kritikk for uverdige forhold i gruvene. Denne kritikken har i det siste fått fornya kraft spesielt retta mot produksjon av fornybar energi. Kritikken kjem både frå folk som er genuint opptatt av miljømessig og sosial berekraft, og frå folk som er negative til fornybar energi. Men uansett bør fornybarindustrien ta kritikken på alvor og møte den med offensiv satsing på resirkulering og  pålitelege system for dokumentasjon på berekraftig gruvedrift. Det er både eit moralsk imperativ og ein føresetnad for å skape tillit til fornybarbransjen. Strenge krav til resirkulering er også nødvendig for å unngå at vi får mangel på viktige mineral.

Den nye grøne industrien har varierande sysselsettingseffekt, og den er ofte arealkrevjande og energikrevjande. Derfor bør vi utarbeide overordna planar for lokalisering. Kvar er det greiast å få fram elektrisk kraft, og kvar blir det minst arealkonfliktar og miljøkonsekvensar? Når vi brukar store mengder av ein verdifull ressurs som rein energi, så bør vi også legge vekt på sysselsettingseffekt og ringverknader. Industrietableringar kan ofte ha uheldige effektar på natur og miljø. Med kunnskapsbasert debatt og planlegging, kan ulempene reduserast.

Kampen for klima og naturmangfald vil krevje store samfunnsendringar. Vi står overfor ei industriell utviklin på linje med utviklinga av prosessindustrien, verftsindustrien og oljeindustrien. Etablert industri legg om produksjonen, og ny grøn industri kjem til. Ei slik omstilling vil ikkje skje utan feilskjær og konfliktar. Det finst ikkje enkle fasitsvar på korleis vi byggjer framtidas industri for å ta vare på klimaet og naturmangfaldet.  Vår industrihistorie  viser at konstruktiv kritikk og debatt er ein viktig del av utviklinga. Grøn industri må ikkje skygge unna denne debatten. Den grøne merkelappen kan ikkje frita for kritikk, men kritikken må vere faktabasert og relevant. Slik kan vi skaffe brei støtte til nødvendig omstilling.

Alf Holmelid

Innlegget ligg på Fædrelandsvennen sine nettsider i dag.

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , ,

Nei-argumenta står seg

Posted on 2022-05-10 | Legg igjen en kommentar

Høgre har vedtatt at Noreg treng ein ny EU-debatt, og politisk redaktør i Fædrelandsvennen, Vidar Udjus, kastar seg på med ei utfordring retta spesielt til SV. Det er mange gode grunnar til å diskutere internasjonal politikk og vårt forhold til EU. Verda er i endring, og vi står overfor nye utfordringar. Men mange av dei velkjente argumenta som førte til at folket sa nei til EU to gonger, står seg framleis.

Eit grunnleggande argument mot medlemskap i EU er avstanden mellom dei som styrer, og dei som blir styrt. Det betyr noko for demokratiet og tilliten til dei folkevalde at du kan gå på Markens og treffe dei som sit med den øvste makta. Denne nærleiken er kanskje ein av grunnane til at vi har moderate forskjellar her i landet, trass i at høgrepolitikken har brakt oss i gal retning dei siste åra. Dersom vi får felles valuta med EU, vil det dessutan bli vanskelegare å føre ein sjølvstendigfordelingspolitikk i krevjande tider.

Forvaltning av naturressursane har også vore eit sentralt argumenta mot EU-medlemskap, og det står seg framleis. Dei som har naturen innpå livet, er dei beste til å sjå korleis vi kan sikre ressursgrunnlaget for framtidige generasjonar.   Det gjeld ikkje minst i fiskeripolitikken. Noreg har lagt vekt på at dei marine ressursane skal komme kystbefolkninga til gode, og vi har stort sett forvalta fiskeressursane på ein god måte. EU som styrer fiskeripolitikken frå Brussel, slitt derimot med å ta vare på sine ressursar. 

I desse dagar er det jordbruksforhandlingar der eit av måla er å sikre matproduksjonen i heile landet. Den ustabile situasjonen som vi er inne i, viser oss kor viktig det er med lokal matproduksjon. Vi må ta vare på busetnaden og utnytte matjorda i heile vårt langstrekte land. Utan eit sterkt tollvern vil det vere heilt umogeleg å nå måla for landbrukspolitikken som i sin turer viktig for miljøpolitikken.

Udjus er spesielt opptatt av at EU ligg langt framme når det gjeld klima. Det er riktig at EU har satsa kraftig på fornybar energi, og det europeiske kvotesystemet ser endeleg ut til å få effekt. Men det er ingen ting som hindrar Noreg frå å satse minst like sterkt på klima. Udjus ser positivt på at EU kan straffe Noreg dersom vi ikkje oppfyller dei felles klimamåla. Men på den andre sida er det slik at Noreg gjennom EU kan kjøpe seg fri frå ein del av krava gjennom kvotesystemet og fleksible mekanismar. Derfor har regjeringa i Hurdalsplattforma stramma inn klimapolitikken ved å fastsette nasjonale mål for utsleppskutt.

Noreg utvekslar straum med EU-land, og i desse dagar opplever vi ekstreme kraftprisar her i landet. Kraftutveksling kan vere positivt. Men både for miljø, industri og folk flest er det nødvendig å unngå slike ville prisar som vi ser no. Vi treng politisk kontroll med kraftprisane blant anna for å hindre at verdast mest miljøvennlege metallproduksjon må flagge ut og ta i bruk fossil energi. Men slike inngrep i marknaden kan komme i konflikt med EØS og den marknadstenkinga EU bygger på.

I debatten om EU og EØS kjem vi ikkje utanom sosial dumping. Marknadsliberalisme, privatisering og fri flyt av tenester fører til press på løner og arbeidsvilkår og aukar dei sosiale forskjellane. Ved fleire høve har EU-domstolen dømt i mot dei fagorganiserte sine interesser og mot tiltak som kan redusere sosial dumping. For ei tid sidan reiste ESA (Efta sitt kontrollorgan) sak med påstand om at dei seriøsitetsvilkåra som Kristiansand og andre norske kommunar har innført, er i strid med EØS.

Til sist tar Udjus opp det internasjonale perspektivet og meiner at dei som er internasjonalt orientert, bør  vere for medlemskap i EU. Det er rett at EU har blitt større og no omfattar land med ulik velstand, Men dei fleste land i verda er ikkje med i EU. Er det eintydig positivt at verda blir inndelt i økonomiske blokker som driv økonomisk krig mot kvarandre? 

Udjus er opptatt av at vi må distansere oss i frå USA, eit land som kan fostre ein leiar som Trump. Det er eg heilt samd i. Men Udjus stiller ikkje spørsmål ved kva som kan vere bakgrunnen for at land i EU kan fostre leiarar som Orban, Salvini og Le Pen.

Vi treng å diskutere EU og internasjonal politikk i desse turbulente tider. Men debatten bør ligge på eit anna nivå enn å snakke om kven som har vond smak i munnen, og kven som sit fremst i klasserommet.

Alf Holmelid

Legg igjen en kommentar

Publisert i Internasjonale spørsmål

Merket med , , , , , ,

Den nye fisken – bokmelding

Posted on 2022-03-04 | Legg igjen en kommentar

Forfattarane av Den nye fisken leverer eit meisterverk i kritisk journalistikk og formidlingskunst. Ein del av det dei skriv om, er kjent frå media og det politiske ordskiftet. Men dei presenterer mykje nytt stoff, og dei går grundig til verks. Samtidig klarer dei å løfte blikket og skape eit heilskapleg bilete av ei næring med store veksesmerter. Det er ikkje problemfritt å utvikle ei ressursbasert næring frå ei lita attåtnæring til ei av våre største eksportnæringar i løpet av nokre tiår. Problema blir ikkje tatt på alvor. Kapital, stat og forskingsmiljø forsvarar eksportinntektene for ein kvar pris.

Boka startar med å presentere den optimistiske satsinga på ei ny næring. Forskarar ser eit potensiale i å overføre erfaringar frå husdyrhald på land til ein ny art i eit nytt element. Villaksen skal foredlast og bli grunnlag for ny matproduksjon. Samtidig er det mange fiskarar og forretningsfolk som. prøver å tene nokre kroner på å ale opp den dyrebare laksen i improviserte anlegg. Optimismen er stor sjølv om det er få som ser for seg den enorme veksten som skulle komme.

Men naturen slår tilbake. Forfattarane gir oss ei grundig innføring i problemet med lakselus. Dei viser oss kvifor dette parasittiske krepsdyret blir eit problem når laksen blir trengt saman i oppdrettsanlegg. Lusa på oppdrettslaksen blir i sin tur eit problem for villaksen som må passere oppdrettsanlegga i si vandring. Vi får ei levande innføring i korleis næringa stadig må bytte til nye kjemikaliar og avlusingsmetodar som alle har negative konsekvensar for miljøet. Bak den spennande framstillinga ligg det ein bodskap om at politikarane lar næringa vekse utan å krevje at den har tilstrekkeleg innsikt i konsekvensane av aktiviteten.

Etter kvart blir næringa storkapital og ekspanderer til den andre sida av jordkloden. Laks var ein ukjent art i Chile. Men Pinochet ville ha nye næringar og la til rette for lakseoppdrett ved å stillemindre krav enn andre land. Laksen såg ut til å trivast – i starten. Men den sterke og ukontrollerte veksten førte til ei dramatisk oppblomstring av sjukdom på fisken. Det resulterte i ein kamp om kva som var årsaka til problema. Kunne smitten komme med smolt frå Noreg? 

Eit gjennomgåande tema i boka er situasjonen til dei forskarane som legg fram resultat som oppdrettsnæringa mislikar. I forskingsmiljø er ein vant til å møte motargument når nye resultat blir presentert. Men når forskarar gjer funn som bryt med det biletet næringar ønskjer å skape, er det ikkje berre snakk om faglege motargument. Forskarane blir møtte med juristar og trakassering. Lista over fagpersonar som har fått munnkurv eller krav om fjerning frå jobben, er lang.

Oppdrettsnæringa har ikkje stått åleine i kampen for å tone ned kritisk informasjon om fiskeoppdrett. Den har fått solid støtte frå forvaltninga og regjeringsapparatet som er opptatt av å sikre omdømmet og eksportinntektene – koste kva det koste vil. Jamvel ein fiskeriminister rykka ut med angrep på forskarar han meinte var for lite opptatt av å støtte regjeringa sin politikk på området. Boka er i det heile ein god dokumentasjon på korleis kommersielle interesser og lite prinsippfaste politikarar kan skade den frie forskinga.

Mot slutten av boka får vi ei levande skildring av korleis ei attåtnæring i distrikta raskt utviklar seg til å bli dominert av store konsern med eit sterkt innslag av utanlandsk eigarskap. På ti år har vi fått 37 laksemilliardærar i Noreg. Halvparten av all lakseproduksjon i norske fjordar er samla i fire multinasjonale selskap, og utlendingar eig 35% av produksjonskapasiteten. Fellesskapet sine naturressursar langs kysten har blitt ei pengemaskin for norsk og internasjonal storkapital. Men skatt til fellesskapet vil dei ikkje betale.

Boka har mange eksempel på at oppdrettsnæringa er ein uvanleg effektiv lobbyorganisasjon. Denvellukka kampen mot å betale grunnrenteskatt går utanpå det meste når det gjeld lobbyarbeid her i landet. Etter kvart som profitten nådde nye høgder, vaks det fram eit krav om at oppdrettsnæringa måtte betale meir til fellesskapet for å få tilgang til norske fjordar. Det blei sett ned eit skatteutval, og det kom til den logiske konklusjonen at næringa burde betale grunnrenteskatt på lik linje med andre ressursbaserte næringar som olje og vasskraft. Men det hadde ikkje næringa tenkt å finne seg i.

Alt før havbruksskatteutvalet var komme skikkeleg i gang, starta kampen mot auka skatt. Næringafant raskt politikarane sitt svake punkt. Er det noko som har skapt engasjement dei siste åra, så er det distriktsopprøret mot «eliten» i Oslo. Næringa klarte å overtyde ordførarar langs kysten om at grunnrenteskatt var eit tiltak for å flytte verdiar frå distrikta til sentralmakta i Oslo. PR-selskapog personar med akademiske titlar blei mobilisert for å bygge opp under denne myten. Skepsisenmot «Oslo-eliten» viste seg å vere sterkare enn ønsket om å skattlegge nasjonal og internasjonal storkapital som utnyttar sårbare norske naturressursar. Forslaget om grunnrenteskatt blei lagt dødt.

Forfattarane tar opp mange saksefelt som eg ikkje rekk innom her. Men bak alle fakta og all kunnskap ser eg ein gjennomgåande bodskap. Eg les ei sterk åtvaring mot å vise overmot og la kapitalen styre når vi skal utvikle naturbaserte næringar.

Alf Holmelid

Bokmeldinga er skriven for tidsskriftet Sosialistisk framtid

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,

Rettferdig grøn omstilling

Posted on 2021-10-16 | Legg igjen en kommentar

Tida er i ferd med å gå i frå oss dersom vi skal klare å ta vare på klimaet for våre barn og barnebarn. Vi har prata og somla så lenge at vi no må setje i verk kraftige tiltak for å nå klimamåla våre. Samtidig har vi fått ein diskusjon om korleis vi skal sikre rettferdig fordeling av fordelar og ulemper ved klimatiltak. I utgangspunktet er det brei semje om at vi må få til ei rettferdig grøn omstilling. Men vi slit med å komme fram til korleis det skal gjerast i praksis. Det er lettare å peike på problem med foreslåtte klimatiltak enn å presentere realistiske alternativ. Korleis kjem vi ut av denne handlingslamminga før det er for seint?

Avgifter som skal stimulere til miljøvennleg forbruk og bidra til å redusere utslepp av klimagassar, er omstridt. Flate avgifter råkar alle likt og får dermed ein usosial profil. Dette er dei fleste samde om. Det store spørsmålet er om det er mogeleg å kompensere for dette, eller om det finst andre alternativ som har betre fordelingsprofil og like god klimaeffekt. Skal vi nå klimamåla, må vi utvikle ein klimapolitikk som er effektiv og solidarisk.

Flate avgifter er ikkje noko nytt her i landet. Meirverdiavgifta er ei flat avgift som har til formål å skaffe inntekter til statskassa. Vi har også avgifter som skal påverke vanane til folk. Tobakksavgift og sukkeravgift er eksempel på slike avgifter.  Det har alltid vore kritikk av fordelingseffekten av flate avgifter. Men kritikken har blitt møtt med at vi tar vare på fordelingspolitikken gjennom det progressive skattesystemet og ved å satse på velferdsgode som gratis skole og helse.

I forbindelse med innføring av klimaavgifter, spesielt dei som er knytte til bil, har vi fått ein fornya debatt om den negativ fordelingseffekten av flate avgifter. Det kan ha mange årsaker. Dette er avgifter som kjem på toppen av dei vi har frå før, og dei er lett synlege i vår kvardag. Folk likar ikkje at ei god sak som miljø skal ha negative effektar. I tillegg får vi eit samanfall i standpunkt mellom dei som er i mot klimatiltak,og dei som er genuint opptatt av fordeling.

Miljørørsla bør helse debatten om fordeling og klima velkommen. Ingen ting er betre enn om klimadebatten kan bidra til å løfte fordelingsdebatten. Det treng vi i eit samfunn der forskjellane stadig aukar. Men miljørørsla må komme på offensiven med konkrete forslag som folk har tillit til. I motsett fall vil klimaskeptikarane overta arenaen med sin skepsis til alle former for klimatiltak.

Dersom vi skal klare å få til ei rettferdig omstilling, så må vi ha ein basis med kraftig omfordeling gjennom skattesystemet kombinert med gode velferdstilbod. Dei som meiner alvor med rettferdig grøn omstilling, må derfor kjempe for ein meir omfordelande skattepolitikk og meir midlar til velferd. Men eg trur ikkje det er tilstrekkeleg. 

Det er nok mogeleg å erstatte enkelte avgifter med reguleringar, og vi kan leite etter løysingar som reduserer dei sosiale ulempene. Men eg trur ikkje vi kjem i mål utan å gå nye vegar. Vi må ha ei sterkare kopling mellom klimatiltaka og fordelingspolitikken for å sikre folkeleg støtte til nødvendig omstilling. Samtidig må vi ha eit system som ikkje tar bort insentiva til å legge om i miljøvenleg retning. 

Grøn folkebonus er ei slik løysing. Systemet går ut på at ein del av inntektene frå klimaavgifter blir tilbakebetalt direkte til dei som har låge inntekter. Ordninga kan utformast på mange måtar. Det er blant anna mogeleg å ta geografiske omsyn dersom det er gode grunnar for det. Poenget er at vi tar vare på formålet med klimaavgiftene samtidig som vi bygger inn ein god fordelingseffekt.

Folkebonus er ein variant av Karbonskatt til fordeling som blei lansert i USA for over ti år sidan, og som har vore diskutert i mange land. Eg har tidlegare tenkt at dette er ei ordning som passar best i USA og andre land der dei i utgangspunktet har ein svak fordelingspolitikk. Her i landet har vi system for omfordeling om politikarane vil. Men etter å ha sett korleis klimadebatten utviklar seg, har eg komme til at klima og fordeling må koplast sterkare saman også her i landet. Dessutan vil klimatiltaka etter kvart bli så omfattande at dei ikkje kan haldast utanfor fordelingspolitikken.

Skal vi nå klimamåla før det er for seint, så må vi ha ein offensiv fordelingspolitikk. Vi treng ein meir omfordelande skattepolitikk og ein grøn folkebonus eller liknandeordningar med direkte kopling mellom fordeling og klima. Det kan mobilisere brei støtte til grøn omstilling og krav om at ein ikkje avviser nødvendige klimatiltak utan å presentere alternativ.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen i dag

Legg igjen en kommentar

Publisert i Fordelingspolitikk, Næring og miljø

Merket med , , , , , , ,

Opphavsgaranti – grønvasking som kan skade grøn industri

Posted on 2021-10-02 | Legg igjen en kommentar

Norske bedrifter som brukar fornybar energi i sin produksjon, kan ikkje utan vidare rekne den som fornybar når dei skal miljødeklarere sine produkt. Det skaper problem for bedrifter som leverer til marknader der det er viktig å dokumentere lågt klimafotavtrykk for å oppnå god pris. Bedrifter som vil satse på dei veksande grøne marknadene, misser ein konkurransefordel. Grunnen er ei ordning som vi har importert frå EU, og som passar dårleg for norske  forhold. 

Årsaka til at norsk vasskrafta kan bli rekna som fossil kraft, er ein finansiell konstruksjon utan kopling til den reelle utvekslinga av elektrisk kraft. Energiselskap som produserer fornybare energi, kan selje såkalla opphavsgarantiar. Du får eit bevis for at du har kjøpt miljøvennleg energi, men det følgjer ikkje fornybar energi med denne garantien. Dei som ikkje kjøper slike garantiar, får då energi som på papiret er fossil, sjølv om det er vasskraft.

NVE har rekna ut at 97% av den fysisk leverte straumen i Norge i 2020 var fornybar energi. Men på papiret kjem nesten 90% av straum utan opphavsgaranti frå fossile kjelder eller atomkraft. Meir enn 80% av opphavsgarantiane for norsk fornybar kraft blir seld til utlandet, medan den fysiske krafteksporten er under 20%. Dette blir ei form for betalt grønvasking som ikkje samsvarar med dei fysiske realitetane, og som kan skade norsk industri.

Systemet med opphavsgarantiar blei innført av EU i 2001. Formålet var å skaffe inntekter til produsentar av fornybar energi. Det kan vere eit fornuftig system i EU. Der kjem det meste av den fornybare energien frå sol og vind. Det er umodne teknologiar som har behov for økonomisk støtte i oppbyggingsfasen. Men det same gjeld ikkje for norsk vasskraft som i utgangspunktet er lønsam. Det er heilt andre tiltak enn opphavsgarantiar som blir diskutert for å fremme oppgradering og utbygging av vasskraft og investering i offshore vindkraft.

Brukt på norsk fornybarproduksjon kan ordninga med opphavsgarantiar få utilsikta og uheldige konsekvensar for norsk industri. Bedrifter på kontinentet kan på papiret bli grønare enn tilsvarande norske bedrifter, sjølv om dei brukar kolkraft og  norske bedrifter brukar vasskraft. I mange tilfelle vil det vere opphavsgarantiane, ikkje realitetane, som tel når bedriftene skal presentere sine miljødeklarasjonar for kundane, og stadig fleire krev slike deklarasjonar. 

Norske prosessbedrifter har kanskje den reinaste metallproduksjonen i verda. Dei eksporterer på mange måtar norsk vasskraft i fast form. Eyde-nettverket som organiserer mange prosessbedrifter, har tatt mål av seg til å bli verdsleiande på miljøvennleg produksjon. Men systemet med opphavsgarantiar kan stikke kjeppar i hjula for denne satsinga.  Når prosessbedriftene skal miljødeklarere produksjonen, så kan dei bli nøydde til å basere kalkylane på at den norske vasskraft er fossil.

Ein kan jo hevde at prosessindustrien berre kan kjøpe opphavsgarantiar og unngå å bli belasta med kol- og atomkraft i sine miljødeklarasjonar. Men bør vi ikkje heller spørje kva vi skal med ei ulogisk ordning som har uklar klimaeffekt, og som kan vere negativ for miljøvennleg norsk industriutvikling? Er det riktig å belaste denne industrien med ei ekstra avgift i ein periode med auke i kraftprisen på grunn av klimakvotar i europeisk kraftproduksjon?

Sal av opphavsgarantiar for norsk vasskraft  er shopping av god klimaprofil utan substans og klare klimaeffektar, men med uoversiktlege konsekvensar for norsk industriutvikling.  Det er fem år sidan eg skreiv om dette første gangen. Men no er kanskje noko i ferd med å skje. NVE har begynt å rekne ut varedeklarasjon basert på reelle leveransar. Kanskje det er på tide å ta skrittet fullt ut og avvikle ordninga med opphavsgarantiar her i landet.

Alf Holmelid

Innlegget har stått på trykk i Fædrelandsvennen

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Vil du ta unge på alvor, må du ta klima på alvor

Posted on 2021-08-09 | Legg igjen en kommentar

I dag kan eg by på ein framifrå gjesteskribent, Solveig Skaugvoll Foss.

FNs klimapanel (IPCC) skriver i sin sjette hovedrapport at ekstremvær blir hardere og vanligere, vi kommer ikke til å nå klimamålet fra Parisavtalen, og noen av klimaendringene vi allerede har, går ikke an å snu. Det største funnet i rapporten er likevel hvor lite handlingsvillige verden er i sin største krise.

Vi har jo visst lenge hvilken vei det går! Og vi har hatt alle muligheter til å gjøre noe med det. Jo tidligere vi går i gang, jo mykere overgang til et bærekraftig samfunn. Nå har vi heller tvunget oss selv inn i en situasjon hvor det kreves mer drastiske grep. De grepene må vi ta for å unngå krasjlanding.

Selv om IPCC-rapporten er et utrolig grundig dokument utarbeida av verdens fremste forskere, er det flere som bagatelliserer funnene og fortsatt ikke vil løfte en finger for å bedre klimaet. Jeg synes det er utrolig arrogant å ta lett på denne rapporten. Det betyr nemlig at min framtid ikke tas på alvor.

Det er vi som er unge i dag som skal leve med de verste klimaendringene. Da fortjener vi å bli lytta til. Og vi har gjort vårt beste til å styre skuta på rett kjøl: Sammen med Sosialistisk Ungdom og Natur og Ungdom tok jeg i 2015 en lang busstur ned til Paris for å følge prosessen med å utarbeide den livsviktige Parisavtalen. Selv om vi mente at avtalen manglet krutt, var det fint at det endelig kom en avtale, og vi sto på videre.

22. mars 2019 streika førti tusen elever fra skolen for å kreve klimahandling. Og de prata ikke bare vagt om å redde verden og alle de fine dyrene. De hadde knallharde krav: 

  • Ingen nye utvinningstillatelser til oljeselskapene i Norge.
  • Øke Norges klimamål til 60% kutt innen 2030.
  • Stanse utbygging av en 3. rullebane ved Oslo lufthavn Gardermoen.
  • Innføre et ungdomskort på kollektivtransport i Norge som gir alle under 20 år muligheten til å reise miljøvennlig.
  • Drastisk øke klimabistanden og Norges bidrag til klimatilpasning i andre land som lever med farlige klimaendringer blant annet fordi vi i rike land har utvunnet fossil energi.

Etter streiken fremma SV disse fem kravene som forslag til Stortinget. Jeg var selv i Stortingssalen dagen forslagspakka ble behandla, og tok ordet for å støtte kravene, og gi honnør til det demokratiske høydepunktet skolestreikene hadde blitt da de klarte å samle så utrolig mange mennesker i gatene. Å holde innlegg i den saken føltes annerledes enn i andre saker. Både fordi saken var eksistensielt viktig og fordi mange av ungdommene som hadde streika var på plass i galleriet og så forventningsfullt ned på salen.

De måtte gå skuffet hjem. Heller ikke denne gang ble de hørt. Forslagene ble nedstemt med stort flertall.

Dagens unge har vist med største tydelighet at vi er klare for å ta jobben det er å fikse opp i sølet, men vi rekker ikke å vente til det er vår tur. Det er heller ikke vi som har skapt krisa. Vi fortjener at de som har makt nå gjør sitt for å rydde opp før vi får ta over.

Funnene i IPCC-rapporten er dramatiske. Det eneste ansvarlige er å lytte til forskninga og ta konsekvensene av dem. Å fortsatt ville lete etter olje er et helt vanvittig standpunkt. Ikke stem på partiene som vil det. 

Solveig Skaugvoll Foss
1. kandidat til Stortinget for SV i Vest-Agder

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , ,