Tag Archives: miljø

Rettferdig grøn omstilling

Posted on 2021-10-16 | Legg igjen en kommentar

Tida er i ferd med å gå i frå oss dersom vi skal klare å ta vare på klimaet for våre barn og barnebarn. Vi har prata og somla så lenge at vi no må setje i verk kraftige tiltak for å nå klimamåla våre. Samtidig har vi fått ein diskusjon om korleis vi skal sikre rettferdig fordeling av fordelar og ulemper ved klimatiltak. I utgangspunktet er det brei semje om at vi må få til ei rettferdig grøn omstilling. Men vi slit med å komme fram til korleis det skal gjerast i praksis. Det er lettare å peike på problem med foreslåtte klimatiltak enn å presentere realistiske alternativ. Korleis kjem vi ut av denne handlingslamminga før det er for seint?

Avgifter som skal stimulere til miljøvennleg forbruk og bidra til å redusere utslepp av klimagassar, er omstridt. Flate avgifter råkar alle likt og får dermed ein usosial profil. Dette er dei fleste samde om. Det store spørsmålet er om det er mogeleg å kompensere for dette, eller om det finst andre alternativ som har betre fordelingsprofil og like god klimaeffekt. Skal vi nå klimamåla, må vi utvikle ein klimapolitikk som er effektiv og solidarisk.

Flate avgifter er ikkje noko nytt her i landet. Meirverdiavgifta er ei flat avgift som har til formål å skaffe inntekter til statskassa. Vi har også avgifter som skal påverke vanane til folk. Tobakksavgift og sukkeravgift er eksempel på slike avgifter.  Det har alltid vore kritikk av fordelingseffekten av flate avgifter. Men kritikken har blitt møtt med at vi tar vare på fordelingspolitikken gjennom det progressive skattesystemet og ved å satse på velferdsgode som gratis skole og helse.

I forbindelse med innføring av klimaavgifter, spesielt dei som er knytte til bil, har vi fått ein fornya debatt om den negativ fordelingseffekten av flate avgifter. Det kan ha mange årsaker. Dette er avgifter som kjem på toppen av dei vi har frå før, og dei er lett synlege i vår kvardag. Folk likar ikkje at ei god sak som miljø skal ha negative effektar. I tillegg får vi eit samanfall i standpunkt mellom dei som er i mot klimatiltak,og dei som er genuint opptatt av fordeling.

Miljørørsla bør helse debatten om fordeling og klima velkommen. Ingen ting er betre enn om klimadebatten kan bidra til å løfte fordelingsdebatten. Det treng vi i eit samfunn der forskjellane stadig aukar. Men miljørørsla må komme på offensiven med konkrete forslag som folk har tillit til. I motsett fall vil klimaskeptikarane overta arenaen med sin skepsis til alle former for klimatiltak.

Dersom vi skal klare å få til ei rettferdig omstilling, så må vi ha ein basis med kraftig omfordeling gjennom skattesystemet kombinert med gode velferdstilbod. Dei som meiner alvor med rettferdig grøn omstilling, må derfor kjempe for ein meir omfordelande skattepolitikk og meir midlar til velferd. Men eg trur ikkje det er tilstrekkeleg. 

Det er nok mogeleg å erstatte enkelte avgifter med reguleringar, og vi kan leite etter løysingar som reduserer dei sosiale ulempene. Men eg trur ikkje vi kjem i mål utan å gå nye vegar. Vi må ha ei sterkare kopling mellom klimatiltaka og fordelingspolitikken for å sikre folkeleg støtte til nødvendig omstilling. Samtidig må vi ha eit system som ikkje tar bort insentiva til å legge om i miljøvenleg retning. 

Grøn folkebonus er ei slik løysing. Systemet går ut på at ein del av inntektene frå klimaavgifter blir tilbakebetalt direkte til dei som har låge inntekter. Ordninga kan utformast på mange måtar. Det er blant anna mogeleg å ta geografiske omsyn dersom det er gode grunnar for det. Poenget er at vi tar vare på formålet med klimaavgiftene samtidig som vi bygger inn ein god fordelingseffekt.

Folkebonus er ein variant av Karbonskatt til fordeling som blei lansert i USA for over ti år sidan, og som har vore diskutert i mange land. Eg har tidlegare tenkt at dette er ei ordning som passar best i USA og andre land der dei i utgangspunktet har ein svak fordelingspolitikk. Her i landet har vi system for omfordeling om politikarane vil. Men etter å ha sett korleis klimadebatten utviklar seg, har eg komme til at klima og fordeling må koplast sterkare saman også her i landet. Dessutan vil klimatiltaka etter kvart bli så omfattande at dei ikkje kan haldast utanfor fordelingspolitikken.

Skal vi nå klimamåla før det er for seint, så må vi ha ein offensiv fordelingspolitikk. Vi treng ein meir omfordelande skattepolitikk og ein grøn folkebonus eller liknandeordningar med direkte kopling mellom fordeling og klima. Det kan mobilisere brei støtte til grøn omstilling og krav om at ein ikkje avviser nødvendige klimatiltak utan å presentere alternativ.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen i dag

Legg igjen en kommentar

Publisert i Fordelingspolitikk, Næring og miljø

Merket med , , , , , , ,

Opphavsgaranti – grønvasking som kan skade grøn industri

Posted on 2021-10-02 | Legg igjen en kommentar

Norske bedrifter som brukar fornybar energi i sin produksjon, kan ikkje utan vidare rekne den som fornybar når dei skal miljødeklarere sine produkt. Det skaper problem for bedrifter som leverer til marknader der det er viktig å dokumentere lågt klimafotavtrykk for å oppnå god pris. Bedrifter som vil satse på dei veksande grøne marknadene, misser ein konkurransefordel. Grunnen er ei ordning som vi har importert frå EU, og som passar dårleg for norske  forhold. 

Årsaka til at norsk vasskrafta kan bli rekna som fossil kraft, er ein finansiell konstruksjon utan kopling til den reelle utvekslinga av elektrisk kraft. Energiselskap som produserer fornybare energi, kan selje såkalla opphavsgarantiar. Du får eit bevis for at du har kjøpt miljøvennleg energi, men det følgjer ikkje fornybar energi med denne garantien. Dei som ikkje kjøper slike garantiar, får då energi som på papiret er fossil, sjølv om det er vasskraft.

NVE har rekna ut at 97% av den fysisk leverte straumen i Norge i 2020 var fornybar energi. Men på papiret kjem nesten 90% av straum utan opphavsgaranti frå fossile kjelder eller atomkraft. Meir enn 80% av opphavsgarantiane for norsk fornybar kraft blir seld til utlandet, medan den fysiske krafteksporten er under 20%. Dette blir ei form for betalt grønvasking som ikkje samsvarar med dei fysiske realitetane, og som kan skade norsk industri.

Systemet med opphavsgarantiar blei innført av EU i 2001. Formålet var å skaffe inntekter til produsentar av fornybar energi. Det kan vere eit fornuftig system i EU. Der kjem det meste av den fornybare energien frå sol og vind. Det er umodne teknologiar som har behov for økonomisk støtte i oppbyggingsfasen. Men det same gjeld ikkje for norsk vasskraft som i utgangspunktet er lønsam. Det er heilt andre tiltak enn opphavsgarantiar som blir diskutert for å fremme oppgradering og utbygging av vasskraft og investering i offshore vindkraft.

Brukt på norsk fornybarproduksjon kan ordninga med opphavsgarantiar få utilsikta og uheldige konsekvensar for norsk industri. Bedrifter på kontinentet kan på papiret bli grønare enn tilsvarande norske bedrifter, sjølv om dei brukar kolkraft og  norske bedrifter brukar vasskraft. I mange tilfelle vil det vere opphavsgarantiane, ikkje realitetane, som tel når bedriftene skal presentere sine miljødeklarasjonar for kundane, og stadig fleire krev slike deklarasjonar. 

Norske prosessbedrifter har kanskje den reinaste metallproduksjonen i verda. Dei eksporterer på mange måtar norsk vasskraft i fast form. Eyde-nettverket som organiserer mange prosessbedrifter, har tatt mål av seg til å bli verdsleiande på miljøvennleg produksjon. Men systemet med opphavsgarantiar kan stikke kjeppar i hjula for denne satsinga.  Når prosessbedriftene skal miljødeklarere produksjonen, så kan dei bli nøydde til å basere kalkylane på at den norske vasskraft er fossil.

Ein kan jo hevde at prosessindustrien berre kan kjøpe opphavsgarantiar og unngå å bli belasta med kol- og atomkraft i sine miljødeklarasjonar. Men bør vi ikkje heller spørje kva vi skal med ei ulogisk ordning som har uklar klimaeffekt, og som kan vere negativ for miljøvennleg norsk industriutvikling? Er det riktig å belaste denne industrien med ei ekstra avgift i ein periode med auke i kraftprisen på grunn av klimakvotar i europeisk kraftproduksjon?

Sal av opphavsgarantiar for norsk vasskraft  er shopping av god klimaprofil utan substans og klare klimaeffektar, men med uoversiktlege konsekvensar for norsk industriutvikling.  Det er fem år sidan eg skreiv om dette første gangen. Men no er kanskje noko i ferd med å skje. NVE har begynt å rekne ut varedeklarasjon basert på reelle leveransar. Kanskje det er på tide å ta skrittet fullt ut og avvikle ordninga med opphavsgarantiar her i landet.

Alf Holmelid

Innlegget har stått på trykk i Fædrelandsvennen

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Vil du ta unge på alvor, må du ta klima på alvor

Posted on 2021-08-09 | Legg igjen en kommentar

I dag kan eg by på ein framifrå gjesteskribent, Solveig Skaugvoll Foss.

FNs klimapanel (IPCC) skriver i sin sjette hovedrapport at ekstremvær blir hardere og vanligere, vi kommer ikke til å nå klimamålet fra Parisavtalen, og noen av klimaendringene vi allerede har, går ikke an å snu. Det største funnet i rapporten er likevel hvor lite handlingsvillige verden er i sin største krise.

Vi har jo visst lenge hvilken vei det går! Og vi har hatt alle muligheter til å gjøre noe med det. Jo tidligere vi går i gang, jo mykere overgang til et bærekraftig samfunn. Nå har vi heller tvunget oss selv inn i en situasjon hvor det kreves mer drastiske grep. De grepene må vi ta for å unngå krasjlanding.

Selv om IPCC-rapporten er et utrolig grundig dokument utarbeida av verdens fremste forskere, er det flere som bagatelliserer funnene og fortsatt ikke vil løfte en finger for å bedre klimaet. Jeg synes det er utrolig arrogant å ta lett på denne rapporten. Det betyr nemlig at min framtid ikke tas på alvor.

Det er vi som er unge i dag som skal leve med de verste klimaendringene. Da fortjener vi å bli lytta til. Og vi har gjort vårt beste til å styre skuta på rett kjøl: Sammen med Sosialistisk Ungdom og Natur og Ungdom tok jeg i 2015 en lang busstur ned til Paris for å følge prosessen med å utarbeide den livsviktige Parisavtalen. Selv om vi mente at avtalen manglet krutt, var det fint at det endelig kom en avtale, og vi sto på videre.

22. mars 2019 streika førti tusen elever fra skolen for å kreve klimahandling. Og de prata ikke bare vagt om å redde verden og alle de fine dyrene. De hadde knallharde krav: 

  • Ingen nye utvinningstillatelser til oljeselskapene i Norge.
  • Øke Norges klimamål til 60% kutt innen 2030.
  • Stanse utbygging av en 3. rullebane ved Oslo lufthavn Gardermoen.
  • Innføre et ungdomskort på kollektivtransport i Norge som gir alle under 20 år muligheten til å reise miljøvennlig.
  • Drastisk øke klimabistanden og Norges bidrag til klimatilpasning i andre land som lever med farlige klimaendringer blant annet fordi vi i rike land har utvunnet fossil energi.

Etter streiken fremma SV disse fem kravene som forslag til Stortinget. Jeg var selv i Stortingssalen dagen forslagspakka ble behandla, og tok ordet for å støtte kravene, og gi honnør til det demokratiske høydepunktet skolestreikene hadde blitt da de klarte å samle så utrolig mange mennesker i gatene. Å holde innlegg i den saken føltes annerledes enn i andre saker. Både fordi saken var eksistensielt viktig og fordi mange av ungdommene som hadde streika var på plass i galleriet og så forventningsfullt ned på salen.

De måtte gå skuffet hjem. Heller ikke denne gang ble de hørt. Forslagene ble nedstemt med stort flertall.

Dagens unge har vist med største tydelighet at vi er klare for å ta jobben det er å fikse opp i sølet, men vi rekker ikke å vente til det er vår tur. Det er heller ikke vi som har skapt krisa. Vi fortjener at de som har makt nå gjør sitt for å rydde opp før vi får ta over.

Funnene i IPCC-rapporten er dramatiske. Det eneste ansvarlige er å lytte til forskninga og ta konsekvensene av dem. Å fortsatt ville lete etter olje er et helt vanvittig standpunkt. Ikke stem på partiene som vil det. 

Solveig Skaugvoll Foss
1. kandidat til Stortinget for SV i Vest-Agder

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , ,

Stille gater – styrka kamp

Posted on 2021-04-29 | Legg igjen en kommentar

For andre året på rad blir det stille i gatene på arbeidarrørsla sin internasjonale kampdag. Men kampen for eit meir rettferdig og solidarisk samfunn vil ikkje stilne. Den vil vekse i styrke. Forskjellane i samfunnet aukar, og klimaet og naturmangfaldet er truga. Koronakrisa har vist oss verdien av solidaritet og fellesskap, men den har også vist at dei som har lite frå før, blir hardast ramma. Derfor vil arbeidarrørsla også i år bruke 1. mai til å samle styrke til kamp for fordeling og miljø. 

Noreg er i ferd med å bli eit forskjellssamfunn. Forskjellane aukar, og dei rikaste kontrollerer ein stadig større del av dei verdiane som vi skaper her i landet. Nyleg kom det ein rapport frå Statistisk sentralbyrå som har sett nærare på denne utviklinga. Der dokumenterer forskarane at forskjellane er langt større enn det vi har trudd hittil.  Den rikaste 0,01% av befolkninga står for 6% av all inntekt her i landet, og dei betaler berre 10 – 20% skatt av dei reelle inntektene sine. 

Dei aukande forskjellane er ikkje berre eit spørsmål om rettferdig fordeling. Utviklinga av eit forskjellssamfunn er ein trussel mot samfunnstilliten og mot demokratiet. Med rikdom følgjer det makt, og vi har sett frå USA kva stor skeivfordeling av rikdom og makt kan føre til. USA er også eit eksempel på korleis det kan gå med eit samfunn når fagrørsla blir svekka og ikkje har makt til åkjempe for dei svake. Vi treng ei sterk fagrørsle som i tråd med sine tradisjonar kan kjempe for rettferdig fordeling av verdiskapinga i samfunnet.

Samtidig som dei rike blir rikare, blir det fleire fattige her i landet. Ein  rapport frå Statistisk sentralbyrå viser at over 11% av befolkninga høyrde til ein husstand med låg inntekt i 2017, mot 10,8% i 2014 og 9,6% i 2011. Dei fleste vaksne som er fattige i Noreg, har ikkje fulltidsjobb. Denne gruppa har også blitt ekstra hardt ramma av koronakrisa. Derfor er faste heile stillingar eit av fagrørsla sine mest sentrale krav. 

Vi har no om lag 200.000 arbeidsledige her i landet, noko som utgjer over 7% av arbeidsstokken. Arbeidsløysa er størst i låglønsyrke som utelivsbransjen, og mange slit med å få endane til å møtast. Opposisjonen på Stortinget har fleire gangar pressa regjeringa til å auke ytingane til dei som mista jobben då samfunnet blei stengt ned. Samtidig nektar regjeringa å stille krav om å avgrense utbytte og leiarløner i bedrifter som får krisestøtte frå staten. Til og med krisepakkane frå fellesskapet skal tydeleg vis bidra til auka forskjellar under denne regjeringa.

Koronakrisa har vist oss verdien av eit sterkt offentleg helsevesen som kan trå til når det er røyner på. Men den har også vist at det er rom for forbetringar. Det trengs meir ressursar og betre beredskap for å takle neste krise. Vi har samtidig sett at det her som i mange andre bransjar er ei utfordring med eit stort omfang av innleigd arbeidskraft. Kravet om auka grunnbemanning og faste heile stillingar er sentralt også i helsevesenet. Den omseggripande trenden med å overlate personalansvaret til bemanningsbyrå er eit framandelement i norsk arbeidsliv. Det er på tide å kvitte seg med bemanningsbransjen.

Både nasjonalt og internasjonalt blir det satsa store summar av fellesskapet sine ressursar for å stimulere økonomien og legge til rette for nye arbeidsplassar når krisa er over.  Mange land brukar dette høvet til å komme i gang med å legge om til eit grønare næringsliv. Det er viktig både for å redde klimaet og for å sikre varige arbeidsplassar. Men dette ser vi lite av her i landet, og vi kjem dårleg ut samanlikna med andre land vi likar å samanlikne oss med. Den tafatte haldninga til grøn omstilling er ekstra farleg for Noreg som har ein stor oljeaktivitet vi må erstatte med framtidsrettaarbeidsplassar.

Heldig vis ser vi no mange eksempel på samarbeid mellom fagrørsla og miljørørsla. Det kan setje fart i arbeidet med rettferdig grøn omstilling for å skape varige og berekraftige arbeidsplassar.Fagrørsla, miljørørsla og kyrkja har lenge jobba saman i alliansen Broen til framtiden, og i vinter la fagorganisasjonar, bondeorganisasjonar og miljøorganisasjonar fram felles krav om satsing på grøne arbeidsplassar. I Kristiansand blir det i samband med 1. mai arrangert ein nettdebatt mellom fagrørsla og miljørørsla om rettferdig grøn omstilling. Dette er heilt nødvendige alliansar for å få brei støtte til nødvendige tiltak for å nå klimamåla våre..

Koronakrisa har vist oss at vi står ved eit vegskilje. Vi er i ferd med å la forskjellane og klimautsleppa vekse til det er for seint å snu. 1. mai skal vi samle krefter for å snu denne utviklinga og bygge eit samfunn basert på solidaritet og berekraft.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen 30. april

Legg igjen en kommentar

Publisert i Fagleg politikk

Merket med , , , , , , , ,

Ta styring over det grøne skiftet

Posted on 2021-04-15 | Legg igjen en kommentar

Det er mogeleg at eg tar feil, men eg har inntrykk av at den nødvendige vindkraftdebatten har ført til auka teknologiskepsis og omstillingsskepsis også på andre område. Vi ser det ikkje minst i sosiale media. No blir det ofte stilt spørsmål ved all fornybar energi og all grønindustri som vi treng for å erstatte oljeindustrien. 

Det er klart vi skal stille strenge krav til miljø og sosial berekraft for energiproduksjon og industri. Og vi bør stille ekstra strenge krav til den nye grøne teknologien som vi treng for å møte klimakrisa. Kunnskapsbasert kritikk vil gi legitimitet, styrke konkurransekrafta og trygge arbeidsplassane. Men vi kjem ikkje bort i frå at all energiproduksjon og all industri, også den grøne, har konsekvensar. Det er gode grunnar til å ha store forventningar til grøn industri. Men vi må vere varsame så vi ikkje blir sitjande fast i den fossile industrien i iveren etter å gjere den grøne perfekt.

Så er det mange på venstresida som med god grunn er kritiske til at internasjonal storkapital skor seg på det grøne skiftet. Men kapitalistar er kapitalistar enten dei investere i grøn eller fossil industri. Utanlandsk kapital er alt tungt inne i industrien her i landet gjennom eigarskap i prosessindustri og oljeindustri. I staden for å bruke utanlandsk kapital som eit argument mot grøn omstilling, så bør vi sjå på omstillinga som ein sjanse til å endre eigarstrukturen i norsk industri.

Energiproduksjon basert på naturressursane våre må vere i offentleg eige, men er det nok? Venstresida må komme opp med ein offensiv strategi for omstilling. I motsett fall vil dei som meiner at global kapital vil stele det grøne skiftet, få rett. Når vi skal utvikle og bygge ny industri med ein aktiv industripolitikk, kan vi legge korta på nytt. Vi må ta kontroll med utviklinga og vise kva slag eigarstruktur og rammevilkår vi  ønskjer å ha i den berekraftigeindustrien som vi treng. Staten kan ikkje stille opp med milde gåver utan å stille krav.

Dersom venstresida berre ser problema med det grøne skiftet, så kan vi tape på alle frontar. Vi kan bli sitjande fast i den fossile økonomien, og kapitalkreftene kan styrke seg gjennom det grøne skiftet.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Klassekampen i dag (med ein annan tittel)

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,

Grøn omstilling – er det fali det?

Posted on 2021-03-26 | 2 kommentarer

Det er mogeleg at eg tar feil, men eg har eit inntrykk av at vindkraftdebatten har ført til auka teknologiskepsis og omstillingsskepsis også på andre område. No blir det ofte stilt spørsmål ved all fornybar energi og industri, blant anna solceller.

Det er klart vi skal stille krav til miljø og sosial berekraft for all energiproduksjon og all industri. Vi bør som eg har skrive om tidlegare, vere ekstra kritiske til den nye teknologien vi skal satse på for å møte klimakrisa. Men vi kjem ikkje bort i frå at all energi og alle industri, også den grøne, har konsekvensar. Det er lettare å sjå negative konsekvensar av den nye industrien, enn av den vi alt har. Men vi må vere varsame så vi ikkje blir sitjande fast i den fossile industrien i iveren etter å gjere den grøne perfekt.

Så er det mange på venstresida som er kritiske til at internasjonal storkapital skor seg på det grøne skiftet. Men kapitalistar er kapitalistar enten dei investere i grøn eller fossil industri. Utanlandsk kapital er alt tungt inne i energisektoren her i landet gjennom eigarskap i prosessindustri og oljeindustri. I staden for å bruke utanlandsk kapital som eit argument mot grøn omstilling, så bør vi sjå på omstillinga som ein sjanse til å endre eigarstrukturen i industrien.

Når vi skal utvikle og bygge ny industri, har vi sjanse til å legge korta på nytt. Men då må vi komme opp med ein offensiv strategi for omstilling. I motsatt fall vil pessimistane som meiner global kapital vil stele det grøne skiftet, få rett. Vi må ta kontroll med utviklinga og vise kva slag eigarskap vi  ønskjer å ha. Kan for eksempel dei offentleg eigde energiverka ha ei rolle?

Dersom vi berre ser problema med det grøne skiftet, så kan vi tape på alle frontar. Vi kan bli sitjande fast i den fossile økonomien, og kapitalkreftene kan styrke seg gjennom det grøne skiftet.

2 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , , ,

Siste sjanse for Sørlandsbana

Posted on 2021-03-24 | Legg igjen en kommentar

Sist fredag la regjeringa fram sitt forslag til Nasjonal transportplan, NTP, for perioden 2022 til 2033. Planen har ikkje ei einaste krone til Sørlandsbana. Grenlandsbana som skulle redusere reisetida mellom Kristiansand og Oslo med over ein time, er ute av planen. Derimot er det ei stor satsing på firefelts motorveg mellom Oslo og Stavanger. Dette er eit opplegg for gradvis avvikling av Sørlandsbana som eit reelt transportalternativ. Ansvaret for denne utviklinga ligg på det store fleirtalet av regionale politikarar og regionale media som systematisk har prioritert motorveg framfor jernbane.

I tjue år har jernbaneentusiastar snakka om Grenlandsbana som skulle kople saman Sørlandsbana og Vestfoldbana og korte ned reisetida mellom Kristiansand og Oslo. Dersom du ser på kartet, så forstår du kvifor prosjektet har gått under namnet Genistreken. I 2013 blei det vedtatt å gjennomføre ei såkalla konseptvalutgreiing, og tre år seinare blei det lagt fram ei positiv innstilling. I gjeldande NTP er Grenlandsbana fyldig og positivt omtalt, og det er lagt inn midlar til planlegging og byggestart i slutten av perioden. Men i forslaget til ny transportplan er midlane tatt ut. Omtalen av prosjektet er kutta ned til ei enkelt setning der ein snakkar om den eventuelle Grenlandsbana. Det er heller ikkje sett av andre midlar til Sørlandsbana dei neste 12 åra.

Den totale neglisjeringa av Sørlandsbana og Grenlandsbana i forslaget til NTP burde få politikarane i Agder til å vakne. Dersom dette blir ståande gjennom behandlinga i Stortinget, vil planen bli eit vegkart for avvikling av togtilbodet på Sørlandet. Politikarane i Agder snakkar gjerne fint om miljøvenleg togtransport på seminar og i valkampar. Men når det kjem til dei harde realitetane, så er det motorveg som blir prioritert av fleirtalet i kommunestyre og fylkesting. Denne prioriteringa blir heia fram av media med  Fædrelandsvennen i spissen. Konsekvensane ser vi no i forslaget til transportplan. Vegprosjekt med tvilsam samfunnsnytte, høge kostnader, høge bompengar og store miljøinngrep blir prioritert framfor Sørlandsbana.

Ein av dei som har engasjert seg for Grenlandsbana og Sørlandsbana gjennom Jernbaneforum Sør, er tidlegare fylkesordførar Thore Westermoen frå KrF. Derfor er det overraskande at det er ein samferdselsminister frå KrF som kuttar all støtte til vidareutvikling av togtilbodet på Sørlandet i NTP. Skal vi få endra dette før endeleg vedtak, så må vi få ei brei mobilisering for Sørlandsbana. Fylkestinget kan ikkje nøye seg med å sende fromme ønske til sentrale styresmakter. Det er på tide å seie klart i frå om at vi kan redusere satsinga på deler av E39 og E18 for å sikre at Sørlandsbana overlever.

Samferdselsforskar Anders Langeland har i fleire innlegg her i avisa peika på faren for at Sørlandsbana kan bli marginalisert som transportalternativ. Vi ser ei systematisk svekking av konkurransekrafta til toget i forhold til privatbilen. Det blir brukt enorme summar på overdimensjonerte motorvegar som skal kutte ned reisetida med privatbil. Samtidig må Sørlandsbana klare seg utan midlar til heilt nødvendige investeringar som politikarane har snakka om i 20 år. Det er mogeleg å snu denne utviklinga, men då må det handlast no. Ved neste rullering av NTP kan det vere for seint.

Det er mange som hevdar at vi ikkje treng å satse på miljøvennleg togtransport, når vi etter kvart får elektriske bilar. Men det stemmer ikkje. Utbygging av motorvegar fører framleis til enorme naturinngrep og utslepp av klimagassar. Produksjon av elektriske bilar krev energi og ressursar, og slitasje av bildekk er den største kjelda til utslepp av mikroplast med store konsekvensar for livet i havet. Like før jul kom det ein rapport om klimaeffekten av prosjekta i utkastet til NTP. Rapporten blei laga på oppdrag av regjeringa og konkluderte med at den motorvegutbygginga som er foreslått, vil gjere det vanskeleg å nå klimamåla våre. Diverre har analysen hamna i einskuff i departementet, og media har ikkje brydd seg med å grave den fram.

Då vi fekk Genistreken inn i NTP i 2013, såg mange av oss fram til å kunne køyre med tog frå Kristiansand til Oslo på ned mot tre timar i løpet av eit par tiår. No har regjeringa med sitt forslag til transportplan skutt ned denne visjonen. I staden ser vi ei utvikling der Sørlandsbana kan få problem med å overleve. Skal vi finne oss i det, eller skal vi reise oss og protestere før det er for seint?

Alf Holmelid
nestleiar i Naturvernforbundet i Kristiansand

Innlegget står på trykk i Fædrelamdsvennen i dag

Legg igjen en kommentar

Publisert i kollektivtransport, Næring og miljø

Merket med , , , , , , ,

Det grøne skiftet er mogeleg

Posted on 2021-02-14 | 3 kommentarer

Eit innlegg frå ein tilsett ved NTNU sirkulerer no på sosiale media. Der blir det hevda at det grøne skiftet er umogeleg blant anna fordi vi ikkje har plass til å produsere den fornybare energien. Då kan det vere på sin plass å hente fram denne artikkelen frå nokre år tilbake. Den viser at vi kan dekke meir enn det totale energibehovet i verda med solceller i Sahara. 

Det er sjølvsagt ikkje det vi vil gjere. Vi vil få ei blanding av solenergi, offshore vindenergi, vasskraft, jordvarme mm. Klimapanelet reknar også med ein liten del atomkraft. Men eksempelet med Sahara viser at det er ei overkommeleg utfordring vi står overfor.

Dei som deler artikkelen frå ein tilsett ved NTNU, argumenterer ofte med at svaret er ein dramatisk reduksjon i forbruket. Eg er samd i at vi bør redusere forbruket av mange gode grunnar. Heilt sidan vi fekk rapporten Limit to growth på syttitalet, har overforbruk av ressursar i den rike delen av verda vore eit sentralt spørsmål. Men det er ikkje snakk om enten grønt skifte eller redusert forbruk. Vi treng begge deler.

Det grøne skiftet vil kreve store omstillingar. Påstandar om at det er umogeleg, vil lett auke motstanden mot å gjere noko. Konsekvensen blir fortsatt satsing på fossil energi med store negative konsekvensar som i første omgang vil råke utsette grupper langt frå oss her oppe i det kalde nord. Når vi merkar konsekvensane på kroppen, er det kanskje for seint å unngå dramatiske grep.

Alf 

3 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , ,

Ny E39 aukar klimautsleppa

Posted on 2021-01-19 | Legg igjen en kommentar
Foto: Lars Verket

Nyleg kom det ein rapport som analyserer klimakonsekvensane av dei tiltaka som er foreslått i Nasjonal transportplan (NTP) for neste periode. Rapporten er utarbeidd på oppdrag av Samferdselsdepartementet og Klima- og miljødepartementet, og konklusjonen er klar. Utbygging av store vegprosjekt som gir auka trafikkarbeid, vil gi auka utslepp av klimagassar, medan utbygging av jernbaneprosjekt gir utslippsreduksjon som følgje av flytting av trafikk frå veg til bane. Rapporten viser også at den samla utbygginga som er foreslått i NTP, ikkje er i samsvar med våre nasjonale klimamål. 

Naturvernforbundet har i fleire innlegg dokumentert at utbygginga av E39 fører til enorme naturinngrep. Det blir svære sår i verdifull natur, og uerstatteleg biologisk mangfald går tapt. Dyrka mark, verdifull myr og attraktivt turterreng blir valsa ned og lagt under asfalt.  Dei som har køyrt mellom Kristiansand og Mandal i det siste, kan ikkje ha unngått å sjå kva som skjer. Det kan vi gjere lite med no. Men lenger vest der trafikken er mindre, er det enno von om at det kan bli tatt større omsyn til natur og klima.

Når Naturvernforbundet protesterer mot vegprosjekt som raserer naturen, blir vi gjerne møtt med at redusert køyretid vil føre til reduserte klimautslepp. Men den nye rapporten som regjeringa har bestilt, viser at det ikkje er tilfelle. Anleggsarbeid og rasering av natur fører til store klimautslepp. I tillegg vil effekten av auka trafikk i fleire tiår føre til større utslepp av klimagassar. Meir trafikk fører også til meir bruk av ressursar og fornybar energi som er ein knapp ressurs.

Eit av prosjekta på E39 Kristiansand – Stavanger som er omtalt i rapporten, er den 13 km lange strekninga frå Ålgård i Gjesdal til Hove i Sandnes. Dei direkte og indirekte utsleppa frå dette byggeprosjektet svarar til 34 tusen tonn CO2. Til samanlikning utgjer ein flytur frå Oslo til New York litt over eit tonn CO2. I tillegg vil nedbygging av natur føre til utslepp som svarar til 16 tusen tonn CO2. Auken i dei årlege utsleppa frå trafikk og vedlikehald vil bli over tusen tonn CO2-ekvivalentar.

Lokale media med Fædrelandsvennen i spissen har hatt mange titals oppslag om utbygginga av E39. Men det er praktisk talt berre dei positive sidene som blir løfta fram. Dei voldsame naturinngrepa som raserer naturmangfaldet og aukar klimautsleppa, blir ikkje omtalt. Dette er spesielt uheldig i ei tid det FN åtvarar sterkt både mot klimakrise og krise for biologisk mangfald. La oss vone at denne rapporten om klimaeffektar av vegbygging kan bidra til at vi får ein meir balansert debatt når vi skal diskutere dei delane av E39 som står att.

Alf Holmelid

Innlegget stod på trykk i Fædrelandsvennen 15. Januar

Legg igjen en kommentar

Publisert i kollektivtransport, Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Kan den grøne omstillinga også bli raud?

Posted on 2020-12-14 | 1 kommentar

Knut Kjelstadli hadde nyleg eit viktig innlegg i Klassekampen. Han minner oss på at grøn kapitalisme framleis er kapitalisme. Dei problema som kapitalismen skaper, forsvinn ikkje med grøn omstilling. Men samtidig peikar han på at den grøne omstillinga kan vere eit høve til å utvikle ein næringsstrategi som endrar balansen mellom arbeid og kapital til fordel for arbeidarane.

Vi treng å få flytta kapital frå fossil til grøn industri, men grøne kapitalistar er verken verre eller betre enn andre kalitalistar. Endring av dei økonomiske og politiske styrkeforholda kjem ikkje som ein automatisk konsekvens av grøn omstilling. Det er verdiar som vi må kjempe for no som før, og som er ein føresetnad for berekraftig grøn omstilling. Men det paradigmeskiftet vi no står overfor, gir oss eit høve til å kjempe fram nye strukturar i næringslivet.

Vi treng å diskutere korleis vi skal omstille norsk industri og næringsliv, samt utvikle produkt og produksjonsprosessar for eit klimavennleg samfunn. Her inngår ein diskusjon om kva bransjar vi  bør satse på her i landet med bakgrunn i kompetanse og naturressursar. Med vår opne økonomi må vi også vurdere den internasjonale utviklinga. Desse diskusjonane er det mange som har engasjert seg i. Men venstresida kan ikkje stoppe der.

Den grøne økonomien er langt på veg styrt av politikk og støtta opp av skattekroner. Det gir oss eit høve til å legge føringar for utviklinga med brei støtte i folket. Vi treng debatten om industristruktur. Men venstresida må også diskutere korleis vi skal unngå å bli ein kasteball i spekulasjonsøkonomien og styrke arbeidstakarane og fellesskapet. Dette er spørsmål som må få større plass i diskusjonen dersom vi skal sette eit raudt stempel på den grøne omstillinga.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Klassekampen i dag

1 kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,