Vi ser no ein massiv kampanje for å redusere formuesskatten. Dei rike som blir råka av denne skatten, brukar store summar til annonsering og ulike former for utspel. Det er ikkje måte på kor fårleg denne fordelande skatten er for fedrelandet.
Intressekamp og kamp om fordeling av verdiskapinga i samfunnet er ikkje noko nytt. Dei rike kjempar no ein offensiv kamp for si fortelling om kvifor dei må få behalde meir av den felles verdiskapinga. At grupper kjempar for sine interesser, er ein del av demokratiet.
Men det som undrar meg, er korleis media opptrer i denne interessekampen. Dei brukar i stor grad kjente rikingar som ekspertar og ekspertkommentatorar. Det er som om journalistane og redaksjonane ikkje har fått med seg at dei rike har eigeninteresse i denne striden. Kvifor brukar ikkje media i større grad folk frå akademia og andre uavhengige forskingsmiljø? Er det fordi dei ikkje trekkjer opp dei skrekkscenaria som media likar så godt, men ofte avviser eller tonar ned påstandane?
Mange vil hevde at dei som har bygd opp ein formue, har ein kompetanse det er verdt å lytte til. Det må vi gjerne gjere. Men vi må ikkje gløyme at dei har omfattande eigeninteresser i dette spørsmålet. Det er heller ikkje gitt at den kompetansen som må til for å skape seg ein formue i det til ei kvar tid gjeldande økonomiske system, er den same som skal til for å bygge eit velferdssamfunn.
Forskjellane i Noreg aukar. Den rikaste ein-prosent auka sin del av nettoformuen her i landet frå 18,1 prosent i 2012 til 22,3 prosent i 2022. Trass i dette ser vi no ein intens kamp for å legge til rette for at dei rike kan bli endå rikare.
Vi blir fora med propaganda frå alle kantar. Rikingar gir av si overflod til organisasjonar som driv ein massiv påverkingskampanje med medieoppslag og store annonsar. Den politiske høgresida hengjer seg på, og media stiller velvillig opp.
Den store stygge ulven for dei rike er formuesskatten. Den er ein katastrofe for næringslivet blir det hevda. Men påstandane er ofte generelle og manglar konkrete tal. Det er populært å trekke fram enkeltbedrifter som eksempel, men også her er det ofte mangelfulle opplysningar.
Fakta stemmer ikkje alltid med dei store orda. Derfor er det no etablert ei nettside som ettergår og kvalitetssjekkar påstandane om effekten av formuesskatten. Lenke her. Her finn du faktasjekk av mange av dei eksempla som kampanjene til støtte for dei rike har brukt. Utspelet frå Hennig-Olsen er blant dei.
Aukande forskjellar er ikkje berre eit moralsk spørsmål. Det er også ei demokratisk utfordring. Konsentrasjon av eigedom er konsentrasjon av makt.
Eg blir ofte møtt med at det er misunning som ligg bak engasjementet mot aukande forskjellar. Det lever eg godt med. Dette er eit argument venstresida alltid har blitt møtt med i kampen for betre fordeling av verdiskapinga i samfunnet. Lenge gjekk utviklinga i riktig retning, men no har trenden snudd. Dei rike brukar sin rikdom og sin popularitet i media til å kjempe for å auke sin rikdom. Det er ei utvikling vi bør stå opp i mot.
Tenk deg at nokon for 20 år sidan hadde foreslått ein film der hovedpersonen hadde oppført seg som Trump gjer i dag. Den hadde blitt nedsabla som for fantastisk og for urealistisk. Men det er utruleg korleis makt og frykt kan endre folks haldningar.
Trump sikrar seg stadig større makt ved å gå i strupen på alle som er kritiske. Han trugar politiske opponentar med svertekampanjar som kan ta frå dei attval, og han trugar media med dyre rettssaker. Teknologigigamtar som har vore kritiske, vågar ikkje anna enn å krype til korset og hylle den nye herskaren.
Generalsekretæren for verdas sterkaste militærallianse kryp og smiskar for Trump så ein får lyst til å snu seg bort frå den nedverdigande forestillinga. Men han er ikkje åleine. Statsleiarane i NATO kappast om å skryte uhemma av ein politikk dei knapt kan vere samde i. Kva er det som skjer?
Smiskinga skal visstnok vere ein taktikk for å unngå at herskaren kjem i dårleg humør og straffar leiarar som fell i unåde, med enorme tollsatsar. Eit anna trugsmål som ligg i lufta, er å trekke seg heilt eller delvis ut av forsvarssamarbeidet.
Det er forståeleg at mange går på tå hev overfor ein herskar med enorm økonomisk og militær makt. Men kva skjer på lang sikt når dette spelet utviklar seg? Eg synes alt å sjå at ein del kommentatorar leitar fram positive ting ved herskaren si maktutøving.
Makt fasinerar, og det er eit menneskeleg behov å finne grunngjevingar for det ein faktisk gjer i den situasjonen ein er plassert i. No er det jamvel folk som seriøst diskuterer om herskaren bør få fredsprisen – for å få han i godt humør og ikkje skade verdsfreden.
Vi bør ikkje berre frykte kva herskaren kan finne på. Vi bør frykte kva det gjer med oss å etterrasjonere alt han gjer.
Vi lever i ei tid der diktatur og ekstreme høgrekrefter trugar frå mange kantar.
For første gang etter andre verdskrig er det krig i Europa. Putin og Russland har brutt folkeretten og gått til angrep på ein nabostat. Resultatet er store lidingar og tap av menneskeliv på begge sider av fronten. Ukraina kjempar ein tapper kamp for å forsvare sitt land og sitt folks, og dei treng vår støtte.
———
I USA har ein autoritær leiar fått makta. Landet har fått ein president som riv ned forskjellen mellom sanning og løgn – mellom fakta og ville påstandar – mellom kunnskap og konspirasjonsteoriar. Han går til angrep på den frie pressa og på ytringsfridomen – og han trugar alle kritiske røyster.
Trump riv ned statsapparatet for å samle meir makt på eigne hender. Han allierer seg med verdas rikaste og mektigaste forretningsfolk og skaper eit oligarki som trugar demokratiet. Dei som betalar prisen, er folk flest som får prisauke, dårlegare velferd og utrygge jobbar. USA manglar diverre ei sterk fagrørsle som kan stå opp i mot desse høgrekreftene og kjempe for rettferdig fordeling.
———-
Trump har også gitt full støtte til Israel si valdelege krigføring i Gaza. Nesten femti tusen palestinarar er drept og to millionar er på flukt. Gaza har eit enormt hjelpebehov. Men Israel stengjer grensene for naudhjelp. Det er eit alvårleg brot på folkeretten. No må Norge viser handlekraft. Det er på tide å trekkjer Oljefondet ut av selskap som har relasjon til ulovlige busetnader.
———
Også i Europa er ytre høgre på frammarsj. Vi har sett det i Polen og i Italia der det er tette band til høgrekreftene både i USA og Russland. Vi ser det også i ei rekke andre europeiske land – ikkje minst Tyskland. Eit parti med røter i nazismen er i ferd med å bli det største partiet med sterk støtte frå oligarkiet i USA. Dette er ei skremmande utvikling som vi må ta på alvor og kjempe i mot på tvers av landegrenser. Vi treng ei sterk fagrørsle og ei sterk venstreside for å snu denne utviklinga. Solidaritet og velferd for alle er den beste medisinen mot ytre høgre.
——-
Den nye høgrebølgja slår også inn over vårt land. Dei rike blir stadig rikare samtidig som folk flest slit med prisauke og høge renter. Kvifor skal nokon tene tjue ganger meir enn statsministeren og femti ganger meir enn folk flest? Kvifor stikk kapitaleigarane av med ein stadig større del av verdiskapinga i samfunnet? På tross av denne utviklinga får rikingane førstesideoppslag i media når dei sutrer over skattetrykket. Her må venstresida og fagrørsla slå tilbake. Vi har kjempa fram ein samfunn med moderate forskjellar. Det er vi stolte av, og det vil vi fortsatt kjempe for.
Fordeling av rikdom er ikkje berre eit spørsmål om rettferd. Det er også eit spørsmål om makt. Vi ser det tydeleg med framveksten av oligarkiet som trugar demokratiet i USA. Og vi ser tendensar til det same her i landet. Dei rike spyttar pengar inn i organisasjonar som kjempar for at dei skal betale mindre skatt til fellesskapet. Dei kjempar for ein politikk som vil svekke samfunnstilliten og demokratiet.
Mindre stat og kutt i velferd står sentralt i den nye høgrebølgja. Vi får stadig oftare høyre at vi må våge å kutte i velferd. Vårt svar må vere omfordeling. Det skaper sterkare fellesskap og fremmar produktiviteten. Vi har skapt ein velferdsmodell som mange land misunner oss. Høgresida må ikkje få rasere denne samfunnsmodellen for å gi skattelette til dei rike. Vi må forsvare sjukeløna og andre velferdsgode som fagrørsla og venstresida har kjempa fram.
Eit anna særtrekk ved den nye høgrebølga er kamp mot klimatiltak. Det skjer samtidig som dei negative konsekvensane av klimaendringane blir tydlegare for kvar dag som går. Denne utviklinga råkar utsette grupper og trugar framtida til våre barn og barnebarn. Klimaskeptikarane har heller ikkje forstått at god klimapolitikk er god næringspolitikk.
Årets stortingsval blir ein viktig milepel i kampen mot den nye høgrebølgja. Vi må halde høgrepartia ute frå regjeringskontora. Men det er ikkje nok. Vi må stemme fram eit storting som kan føre ein meir offensiv kamp for fordeling og miljø. Saman med fagrørsla skal vi vinne kampen for eit solidarisk samfunn.
Dei siste åra har eg dratt nytte av helse- og omsorgstenestene i kommunen. Det har vore ei positiv oppleving. Eg har møtt eit knippe engasjerte tilsette både ute i felten og i administrasjonen. Ulike deler av det kommunale apparatet jobbar saman for å gi eit godt og tilpassa tenestetilbod, og eg får råd om kva eg bør søkje om. Det har aldri falt meg inn å bytte ut eit element i dette komplekse samspelet med folk frå kommersielle konsern med kontor i eit skatteparadis. Men det er dette det nye bystyrefleirtalet legg opp til.
Eg har store problem med å sjå kva tilleggsverdi det vil gi å bytte ut nokre av dei kommunale helsearbeidarane med folk frå eit kommersielt selskap. Når du kjem i ein situasjon der du treng kommunale helsetenester, så er det mykje å ta stilling til. Det siste du treng i ein slik livssituasjon er å stresse rundt på internett for å finne ut kva tenestetilbydar du skal velje. Eg har til gode å møte brukarar som ønskjer å bytte ut dei kommunale helsearbeidarane med folk frå kommersielle selskap.
Mange ulike organisasjonsledd og faggrupper må jobbe saman for å betre livskvaliteten til brukarar av kommunale helsetenester og deira pårørande. Eksterne arbeidstakarar med kommersielle arbeidsgivarar vil komplisere dette samspelet. Det blir fleire aktørar å koordinere, og det kjem inn eit kompliserande element ved at vi får arbeidstakarar som må styrast gjennom kontraktar. Anbod og kontraktar som gjerne går over mange år, gir mindre fleksibilitet til å tilpasse helsetilbodet når behovet endrar seg. Det er spesielt uheldig i ein situasjon der kommunen står overfor store omstillingar.
Dersom det nye fleirtalet i bystyret får gjennomslag for såkalla fritt brukarval for heimesjukepleie, så må kommunen bygge opp juridisk kompetanse på dette feltet. Vi må bruke pengar på å prøve å utarbeide juridisk haldbare spesifikasjonar for tenestekvalitet – pengar som kunne gått til førstelinja. Å utarbeide juridisk haldbare kvalitetskrav i kontraktar er ikkje det same som å utvikle kvaliteten i eigen organisasjon.
Privatisering av lovpålagte kommunale helsetenester kan bli dyrt for kommunen. I tillegg til transaksjonskostnader (anbod og kontroll) så kan det komplisere og fordyre organisasjonsmodellen for eit komplekst tenestetilbod. Det kan også skape juridiske komplikasjonar i tilfelle der Statsforvaltaren finn at tilbodet ikkje blir utført i samsvar med lover og reglar.
Så kvifor vil fleirtalet i bystyret privatisere kommunale helsetenester trass i auka kostnader og store organisatoriske og juridiske utfordringar? Det er vanskeleg å sjå noko anna motiv enn privatiseringsideologi.
I kjølvatnet av diskusjonen om formuesskatt synes eg å sjå ein kamp om ideologi og moralsk overtak i samfunnsdebatten. Dei rike og deira støttespelarar i Civita og andre grupper på høgresida prøver å skape ei raus fortelling om dei rike og deira heltemodige innsats i samfunnet. Dei fortener verdiane dei har slitt for, og bør sleppe å bli straffa med urimelege skattar til fellesskapet.
No er det ikkje alle som har slitt for verdiane dei disponerer. Mange har arva. Men la no det ligge. Vi kan heller sjå litt på argumentet om at dei som har satsa og jobba hardt, må få sleppe å bli sylta ned med skatt. Dei som har sanka seg hundretalls millionar på kraftbørsen, har sikkert jobba hardt. Men har dei slitt meir enn heimesjukepleiarar som slit seg fram til brukarane i snøkave, og gjer dei ein viktigare jobb for fellesskapet?
Vi har eit økonomisk system som fører til at enkelte blir superrike og andre må klare seg med langt mindre. Men har dei som hamna på toppen, ein udiskutabel moralsk rett til å disponere alle desse verdiane? Er det moralsk forkastelig å arbeide for eit skattesystem som prøver å rette litt på dei ekstreme forskjellane? Verdiane til dei rike er trass alt skapt i eit samfunn som er bygd opp av fellesskapet. Vi jobbar og betalar skatt for å utvikle ein skole og eit trygdesystem som rikingane treng for å bygge sine verdiar.
Eigedomsretten står sterkt i folks oppfatning. Men det bør også demokratiet gjere. Trass i alle klagene over urimelege skattar, så aukar forskjellane, og dei superrike blir stadig rikare og mektigere. Vi står i fare for at den økonomiske makta blir meir dominerande enn den demokratiske makta. Det er forståeleg at dei som sit med den økonomiske makta, ikkje ser dette problemet. Men politikarar og andre samfunnsaktørar bør ta denne utfordringa inn over seg.
Det er på tide å gjenreise den ideologiske kampen for solidaritet og fordeling av ressursane i samfunnet. Taper vi debatten, taper vi makta.
Nyleg kunne vi lese i Fædrelandsvennen at det blir etablert eit nasjonalt kompetansesenter for havvind i Kristiansand. Sørlandet har verdsleiande kompetanse på offshore teknologi, så senteret har gode føresetnader for å spele ei viktig rolle på dette området. Men den mest kritiske og minst utvikla kompetansen for utbygging av havvind er innsikt i miljøkonsekvensane. Eit nasjonalt senter for havvind må derfor ha gode planar for utvikling av relevant miljøkompetanse dersom det skal bidra til ei berekraftig utvikling av offshore vindenergi.
Både Universitetet i Agder og næringslivet på Sørlandet har ein sterk posisjon innan offshoreteknologi. Regionen er kjend for godt samarbeid mellom akademia, næringslivet og offentleg sektor. Eit senter her har potensiale til å løfte fram ny teknologi og få ned kostnadene for produksjon av fornybar energi som er ein ettertrakta og knapp ressurs. Det kan bli eit verdifullt nav i vidareutvikling av teknologi og næringsliv på Sørlandet
Offshoreteknologi er ein viktig basis for offshore energiproduksjon. Men teknologi er ikkje det mest kritiske for satsing på havvind. Den største utfordringa er å redusere dei negative konsekvensane for naturen og for andre næringar. Feilar vi her, kan det få alvorlege konsekvensar og føre til redusert legitimiteten for havvind og for det grøne skiftet meir generelt.
Vindkraft er hausting av naturen, og vi må ha god kunnskap om havet for å få eit godt resultat med så små skadeverknader som mogeleg. Vi må ha innsikt i vindforhold, fugletrekk, gyteområde, fiskeplassar og marine økosystem. Tekniske feil og manglar kan rettast opp. Men utbygging utan tilstrekkeleg kunnskap om natur og økosystem kan føre til varig skade. Det hastar med å bygge opp kunnskap som kan bidra til å minimalisere dei negative effektane av energiproduksjonen.
Kompetansen på offshoreteknologi har blitt utvikla over lang tid, først innan offshore oljeutvinning og så innan havvind. Men vi har ikkje hatt den same utviklinga for forsking på miljøkonsekvensar av offshore energiproduksjon. Havforskingsinstituttet er det tyngste fagmiljøet på dette området her i landet. Dei skriv på sine nettsider at vi har mangelfull kunnskap om konsekvensane for det marine økosystemet. Vi treng meir empirisk forsking på fleire områd. Både utbygging og drift av vindparkar har konsekvensar som må studerast nærare.
Etter at vi fekk rapporten om mogelege område for havvind, har vi sett ein gryande debatt om denne satsinga. Mange er usikre på kva dei skal meine om offshore vindenergi. Dersom vi skal få ein god og kunnskapsbasert offentleg samtale om denne utviklinga, så treng vi allment anerkjent kunnskap om dei miljømessoge konsekvensane. Utan eit slikt faktagrunnlag kan vi få eit høgt konfliktnivå og gjere dårlege val.
Solid kunnskap om miljøkonsekvensar er heilt grunnleggande for arbeidet med havvind. Vi har leiande teknologikompetanse på Sørlandet. Men står vi like sterkt når det gjeld kunnskap om konsekvensar for miljø og fiskeri? Eit nasjonalt kompetansesenter for havvind kan ikkje sjå bort i frå arbeidet med å utvikle relevant miljøkompetanse.
Leiinga i det nye senteret bør svare på korleis dei vil utvikle nødvendig kunnskap om miljøkonsekvensar av offshore energiproduksjon. Vil senteret bygge opp eigen kompetanse eller etablere nært samarbeid med andre fagmiljø også utanfor eigen region? Vil senteret legge press på sentrale styresmakter for å auke forskinga på dette området som er så kritisk for utvikling av havvind?
Solceller på bygningar er eit viktig tiltak for å skaffe oss nok fornybar energi og redusere straumrekninga til den enkelte husstand. I statsbudsjettet for inneverande år er det sett av midlar til støtte til energiøkonomisering og lokal energiproduksjon i bustader. Det statlege foretaket ENOVA som disponerer midlane, kvitterte ut med støtte til solceller på bustader og hytter. Men overraskinga var stor då vi oppdaga at støtteordninga ikkje gjeld burettslag.
Energisparing og lokal energiproduksjon i bygg er dei mest miljøvennlege tiltaka for å skaffe den fornybare energien vi treng for å nå klimamåla våre og skape framtidsretta arbeidsplassar. Solceller på bygg kan gi 20 TWh som er det dobbelte av all vindkraftproduksjon her i landet. Ikkje alt dette vil bli realisert. Men i tillegg har vi eit stort potensiale for energiøkonomisering og andre lokale energikjelder som jordvarme.
Det er eit stort paradoks at vi satsar så lite på å realisere dette energipotensialet. Mange snakkar om det, ikkje minst når naturinngrep ved andre tiltak for produksjon av fornybar energi står på dagsorden. Men det skjer svært lite. Det kan kanskje komme av at energisparing og lokal energiproduksjon er eit område som ikkje er av interesse for energiselskapa og kapitalkreftene. Med få unntak har heller ikkje politikarane engasjert seg. Resultatet er at vi går mot eit kraftunderskot her i landet.
I budsjettavtalen som sikra meir midlar til ENOVA, er det lagt vekt på å legge til rette for energiøkonomisering og lokal energiproduksjon i borettslag. Derfor er det underleg at nettopp burettslag ikkje får støtte til solceller, samtidig som hytter er tatt med i støtteordninga. Klima- og miljøministeren fekk nyleg spørsmål om ham ville ta initiativ til likebehandling mellom burettslag og huslydar. Men svaret var skuffande. Han såg ingen grunn til å fjerne forskjellsbehandlinga.
I svaret frå ministeren står det at «Enova er eit spesialverktøy for støtte til teknologiutvikling og marknadsintroduksjon av klima- og energiløysingar. Støtte fra Enova skal avlaste risiko og kostnader for dei som er først ute med å teste nye løysninger.» Men anlegg for villaer og hytter er vel ikkje meir innovative enn anlegg for burettslag, snarare tvert i mot. Dette verkar lite gjennomtenkt.
I Kristiansand har entusiastar frå Solenergiforeininga, Klimastiftelsen, Sørlandet Boligbyggelag og det politiske miljøet jobba for solcelleanlegg på bygg. Etter ein litt treg oppstart ser vi no at fleire burettslag viser interesse for å installere solceller. Då er det eit skot for baugen når først bystyret i Kristiansand og deretter ENOVA med støtte frå energi- og miljøministeren nedprioriterer nettopp burettslag.
Svaret frå ministeren reiser også ei anna problemstilling. Det er bra at ENOVA satsar på teknologisk innovasjon. Men vi treng også insentiv til å ta i bruk etablert teknologi for å realisere det potensialet som ligg i energiøkonomisering og lokal energiproduksjon. Dersom dette ikkje inngår i mandatet til ENOVA, så bør vi endre mandatet, eller gi det til andre, for eksempel Husbanken.
Utvidar vi mandatet frå teknologiutvikling til ei brei volumsatsing som kan utløyse 20TWh, så bør vi også tenkje på fordelingseffekten av denne ressursbruken. Både for den enkelte og for samfunnet er det viktig at det ikkje berre er dei med god økonomi som kan ta del i denne satsinga. I statsbudsjettet er det sett av 100 millionar kroner til energitiltak i kommunale bustader. Det er ein godt sosialt tiltak, men vi må tenkje breiare om fordeling.
Vi må legge til rette for at alle kan delta i den klimavennlege energiomstillinga og få reduserte energikostnader. Det er mange måtar å gjere det på, og vi må diskutere ulike modellar for å oppnå god fordelingseffekt. Eit aktuelt tiltak er å gi rentefrie lån til dei som har låge og moderate inntekter. I tillegg til økonomiske insentiv er det viktig å ha lett tilgang til gratis rådgiving slik at ein ikkje treng vere ingeniør for å våge å satse.
No må det vere vanlege folk sin tur, både dei som bur i burettslag og dei som har moderate inntekter.
Dei siste vekene har vi fått fleire analyser av miljø- og klimapolitikken til dei politiske partia som kjempar om posisjonar på Stortinget. Miljøorganisasjonar har vurdert i kor stor grad partia har ein politikk som tar vare på naturen og bidrar til å nå klimamåla våre. Dette er spørsmål som er høgt oppe på prioriteringslista til mange veljarar dersom vi skal tru forskarane. Konklusjonen som vi kan dra av desse analysane, er klar. Dersom du vil ha regjeringsskifte og er opptatt av klima og miljø, så er SV eit godt val.
Naturvernforbundet har presentert ei brei vurdering av politikken til partia. Den dekkjer område som naturmangfald, forbruk, samferdsel og klima. Her kjem SV best ut følgt av MDG, Raudt og Venstre. Desse partia får grønt lys av Naturvernforbundet. Deretter kjem KrF og AP som får gult lys. Nedst på lista finn vi SP, Høgre og Frp som får raudt lys av miljøorganisasjonen. Gjennomgangen er detaljert og har mange interessante poeng. Du kan finne heile oversikten på nettsidene til Naturvernforbundet.
Energisparing er eit viktig element i arbeidet med å omstille oss frå fossil til fornybar energi. Det er store mengder energi å spare i bustader og andre bygg, men dette har diverre blitt lågt prioritert her i landet. Naturvernforbundet har derfor gjort ei spesiell vurdering av partia sin politikk for energismarte heimar. Her kjem SV på topp saman med MDG. Sist på lista finn vi SP, AP, Høgre og Frp.
Klimapolitikken har forsvunne frå media i koronakrisa, trass i at vi stadig får nye rapportar som viser at vi står overfor store utfordringar. Besteforeldra sin klimaaksjon er blant dei som held engasjementet oppe. Dei har gjennomført ei vurdering av sentrale punkt i partia sin klimapolitikk. I denne gjennomgangen kjem SV på topp saman med MDG og Raudt. Nedst finn vi Ap, SP, Høgre og FrP.
Dei tre partivurderingane viser at SV ligg i front i miljø- og klimapolitikken. Men politikk er meir enn programformuleringar. SV har vist at partiet også får gjennomslag for viktige miljøsaker i praktisk politikk , så som naturmangfaldlova og nei til oljeboring i Lofoten og Vesterålen. Vil du ha ny regjering og samtidig ønskjer ein framtidsretta miljø- og klimapolitikk, så bør du vurdere å stemme SV. Det ser du av dei partivurderingane som er omtalt her.
Alf
innlegget stod på trykk i Fædrelandsvennen 18. julimed ein annan tittel
Same kva ein meiner om norsk oljepolitikk, så innser dei fleste at forbruk og produksjon av fossil energi vil gå mot null om nokre tiår. Det vil bli krevjande omstillingar for alle, men det vil bli ekstra utfordrande for Noreg. Oljeindustrien har ein dominerande plass i norsk næringsliv, og leverandørindustrien har ein sterk internasjonal posisjon. I tillegg til å legge om frå fossil til fornybar energi må vi utvikle næringar som kan kompensere for reduksjonen i sysselsetting og eksport.
I den politiske debatten er det eit sterkt fokus på offshore energi, spesielt flytande vindturbinar. Det er ei satsing eg støttar fullt ut. Den kan dra nytte av kompetanse som er utvikla i oljeindustrien, og den ligg godt til rette for leverandørindustrien med sin internasjonalt leiande posisjon innan offshoreteknologi. Men offshore vind er ikkje nok. Skal vi skape arbeidsplassar og auke eksporten av industriprodukt for å kompensere for nedgangen i oljeaktiviteten, så må vi ha ei brei industrisatsing med fleire solide bein å stå på.
Prosessindustrien kan vidareutviklast som ein slik industripilar. Den bør få ein sentral plass i arbeidet for å bygge opp ein sterk industrisektor etter olja. Det har fleire årsaker. Bransjen har ein lang og sterk tradisjon her i landet, og den har klart seg heilskinna igjennom fleire omstillingar tidlegare. Mange av produkta frå norske prosessbedrifter er viktige byggesteinar i eit elektrifisert og fossilfritt samfunn, og norsk prosessindustri kan utvikle teknologi som kan få store positive klimakonsekvensar på verdsbasis.
Inkrementell innovasjon har dominert teknologiutviklinga i prosessindustrien. Men som Enova-sjef Nakstad sa på årskonferansen, så treng vi no store og fundamentale teknologiskift. Den nye teknologien som Elkem og REC har utvikla for solcellesilisium, er eksempel på slike teknologisprang. No bør regjeringa gå i allianse med bransjen med målsetting om å utvikle metallproduksjon med null utslepp innan 2050. Det vil skape nye arbeidsplassar og ha stor effekt på dei globale klimautsleppa. Dessutan vil det styrke konkurransekrafta til bransjen i ei framtid der utbygging av fornybar energi i mange land kan gjer at rimeleg vasskraft ikkje lenger er eit konkurransefortrinn.
Prosessindustrien står for 20% av norsk eksport, men talet på sysselsette har gått noko ned dei ti siste åra. Industrien har i stor grad basert seg på volumproduksjon og har i mindre grad satsa på å engasjere seg i vidareforedling. Men det er ikkje eintydig. Borregård og Elkem er eksempel på bedrifter som har satsa på utvikling av nye produkt i høgare prisklassar. I ein industristrategi for nye arbeidsplassar når oljeaktiviteten blir mindre, bør bransjen utfordrast til å engasjere seg lenger ut i verdikjeda.
Når oljealderen går mot slutten, må vi skaffe oss ein industristrategi som ikkje berre er grøn, men som også skaper nye arbeidsplassar og aukar eksporten. I denne strategien bør prosessindustrien ha ein sentral plass. Staten og bransjen bør inngå ein forpliktande avtale der målet er null utslepp og dobling av sysselsettinga innan 2050.
Same kva ein meiner om norsk oljepolitikk, så inn
Alf Holmelid 