Rettferdig grøn omstilling

Posted on 2021-10-16 | Legg igjen en kommentar

Tida er i ferd med å gå i frå oss dersom vi skal klare å ta vare på klimaet for våre barn og barnebarn. Vi har prata og somla så lenge at vi no må setje i verk kraftige tiltak for å nå klimamåla våre. Samtidig har vi fått ein diskusjon om korleis vi skal sikre rettferdig fordeling av fordelar og ulemper ved klimatiltak. I utgangspunktet er det brei semje om at vi må få til ei rettferdig grøn omstilling. Men vi slit med å komme fram til korleis det skal gjerast i praksis. Det er lettare å peike på problem med foreslåtte klimatiltak enn å presentere realistiske alternativ. Korleis kjem vi ut av denne handlingslamminga før det er for seint?

Avgifter som skal stimulere til miljøvennleg forbruk og bidra til å redusere utslepp av klimagassar, er omstridt. Flate avgifter råkar alle likt og får dermed ein usosial profil. Dette er dei fleste samde om. Det store spørsmålet er om det er mogeleg å kompensere for dette, eller om det finst andre alternativ som har betre fordelingsprofil og like god klimaeffekt. Skal vi nå klimamåla, må vi utvikle ein klimapolitikk som er effektiv og solidarisk.

Flate avgifter er ikkje noko nytt her i landet. Meirverdiavgifta er ei flat avgift som har til formål å skaffe inntekter til statskassa. Vi har også avgifter som skal påverke vanane til folk. Tobakksavgift og sukkeravgift er eksempel på slike avgifter.  Det har alltid vore kritikk av fordelingseffekten av flate avgifter. Men kritikken har blitt møtt med at vi tar vare på fordelingspolitikken gjennom det progressive skattesystemet og ved å satse på velferdsgode som gratis skole og helse.

I forbindelse med innføring av klimaavgifter, spesielt dei som er knytte til bil, har vi fått ein fornya debatt om den negativ fordelingseffekten av flate avgifter. Det kan ha mange årsaker. Dette er avgifter som kjem på toppen av dei vi har frå før, og dei er lett synlege i vår kvardag. Folk likar ikkje at ei god sak som miljø skal ha negative effektar. I tillegg får vi eit samanfall i standpunkt mellom dei som er i mot klimatiltak,og dei som er genuint opptatt av fordeling.

Miljørørsla bør helse debatten om fordeling og klima velkommen. Ingen ting er betre enn om klimadebatten kan bidra til å løfte fordelingsdebatten. Det treng vi i eit samfunn der forskjellane stadig aukar. Men miljørørsla må komme på offensiven med konkrete forslag som folk har tillit til. I motsett fall vil klimaskeptikarane overta arenaen med sin skepsis til alle former for klimatiltak.

Dersom vi skal klare å få til ei rettferdig omstilling, så må vi ha ein basis med kraftig omfordeling gjennom skattesystemet kombinert med gode velferdstilbod. Dei som meiner alvor med rettferdig grøn omstilling, må derfor kjempe for ein meir omfordelande skattepolitikk og meir midlar til velferd. Men eg trur ikkje det er tilstrekkeleg. 

Det er nok mogeleg å erstatte enkelte avgifter med reguleringar, og vi kan leite etter løysingar som reduserer dei sosiale ulempene. Men eg trur ikkje vi kjem i mål utan å gå nye vegar. Vi må ha ei sterkare kopling mellom klimatiltaka og fordelingspolitikken for å sikre folkeleg støtte til nødvendig omstilling. Samtidig må vi ha eit system som ikkje tar bort insentiva til å legge om i miljøvenleg retning. 

Grøn folkebonus er ei slik løysing. Systemet går ut på at ein del av inntektene frå klimaavgifter blir tilbakebetalt direkte til dei som har låge inntekter. Ordninga kan utformast på mange måtar. Det er blant anna mogeleg å ta geografiske omsyn dersom det er gode grunnar for det. Poenget er at vi tar vare på formålet med klimaavgiftene samtidig som vi bygger inn ein god fordelingseffekt.

Folkebonus er ein variant av Karbonskatt til fordeling som blei lansert i USA for over ti år sidan, og som har vore diskutert i mange land. Eg har tidlegare tenkt at dette er ei ordning som passar best i USA og andre land der dei i utgangspunktet har ein svak fordelingspolitikk. Her i landet har vi system for omfordeling om politikarane vil. Men etter å ha sett korleis klimadebatten utviklar seg, har eg komme til at klima og fordeling må koplast sterkare saman også her i landet. Dessutan vil klimatiltaka etter kvart bli så omfattande at dei ikkje kan haldast utanfor fordelingspolitikken.

Skal vi nå klimamåla før det er for seint, så må vi ha ein offensiv fordelingspolitikk. Vi treng ein meir omfordelande skattepolitikk og ein grøn folkebonus eller liknandeordningar med direkte kopling mellom fordeling og klima. Det kan mobilisere brei støtte til grøn omstilling og krav om at ein ikkje avviser nødvendige klimatiltak utan å presentere alternativ.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen i dag

Legg igjen en kommentar

Publisert i Fordelingspolitikk, Næring og miljø

Merket med , , , , , , ,

Opphavsgaranti – grønvasking som kan skade grøn industri

Posted on 2021-10-02 | Legg igjen en kommentar

Norske bedrifter som brukar fornybar energi i sin produksjon, kan ikkje utan vidare rekne den som fornybar når dei skal miljødeklarere sine produkt. Det skaper problem for bedrifter som leverer til marknader der det er viktig å dokumentere lågt klimafotavtrykk for å oppnå god pris. Bedrifter som vil satse på dei veksande grøne marknadene, misser ein konkurransefordel. Grunnen er ei ordning som vi har importert frå EU, og som passar dårleg for norske  forhold. 

Årsaka til at norsk vasskrafta kan bli rekna som fossil kraft, er ein finansiell konstruksjon utan kopling til den reelle utvekslinga av elektrisk kraft. Energiselskap som produserer fornybare energi, kan selje såkalla opphavsgarantiar. Du får eit bevis for at du har kjøpt miljøvennleg energi, men det følgjer ikkje fornybar energi med denne garantien. Dei som ikkje kjøper slike garantiar, får då energi som på papiret er fossil, sjølv om det er vasskraft.

NVE har rekna ut at 97% av den fysisk leverte straumen i Norge i 2020 var fornybar energi. Men på papiret kjem nesten 90% av straum utan opphavsgaranti frå fossile kjelder eller atomkraft. Meir enn 80% av opphavsgarantiane for norsk fornybar kraft blir seld til utlandet, medan den fysiske krafteksporten er under 20%. Dette blir ei form for betalt grønvasking som ikkje samsvarar med dei fysiske realitetane, og som kan skade norsk industri.

Systemet med opphavsgarantiar blei innført av EU i 2001. Formålet var å skaffe inntekter til produsentar av fornybar energi. Det kan vere eit fornuftig system i EU. Der kjem det meste av den fornybare energien frå sol og vind. Det er umodne teknologiar som har behov for økonomisk støtte i oppbyggingsfasen. Men det same gjeld ikkje for norsk vasskraft som i utgangspunktet er lønsam. Det er heilt andre tiltak enn opphavsgarantiar som blir diskutert for å fremme oppgradering og utbygging av vasskraft og investering i offshore vindkraft.

Brukt på norsk fornybarproduksjon kan ordninga med opphavsgarantiar få utilsikta og uheldige konsekvensar for norsk industri. Bedrifter på kontinentet kan på papiret bli grønare enn tilsvarande norske bedrifter, sjølv om dei brukar kolkraft og  norske bedrifter brukar vasskraft. I mange tilfelle vil det vere opphavsgarantiane, ikkje realitetane, som tel når bedriftene skal presentere sine miljødeklarasjonar for kundane, og stadig fleire krev slike deklarasjonar. 

Norske prosessbedrifter har kanskje den reinaste metallproduksjonen i verda. Dei eksporterer på mange måtar norsk vasskraft i fast form. Eyde-nettverket som organiserer mange prosessbedrifter, har tatt mål av seg til å bli verdsleiande på miljøvennleg produksjon. Men systemet med opphavsgarantiar kan stikke kjeppar i hjula for denne satsinga.  Når prosessbedriftene skal miljødeklarere produksjonen, så kan dei bli nøydde til å basere kalkylane på at den norske vasskraft er fossil.

Ein kan jo hevde at prosessindustrien berre kan kjøpe opphavsgarantiar og unngå å bli belasta med kol- og atomkraft i sine miljødeklarasjonar. Men bør vi ikkje heller spørje kva vi skal med ei ulogisk ordning som har uklar klimaeffekt, og som kan vere negativ for miljøvennleg norsk industriutvikling? Er det riktig å belaste denne industrien med ei ekstra avgift i ein periode med auke i kraftprisen på grunn av klimakvotar i europeisk kraftproduksjon?

Sal av opphavsgarantiar for norsk vasskraft  er shopping av god klimaprofil utan substans og klare klimaeffektar, men med uoversiktlege konsekvensar for norsk industriutvikling.  Det er fem år sidan eg skreiv om dette første gangen. Men no er kanskje noko i ferd med å skje. NVE har begynt å rekne ut varedeklarasjon basert på reelle leveransar. Kanskje det er på tide å ta skrittet fullt ut og avvikle ordninga med opphavsgarantiar her i landet.

Alf Holmelid

Innlegget har stått på trykk i Fædrelandsvennen

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Best på miljø- og klimapolitikk

Posted on 2021-08-10 | Legg igjen en kommentar

Dei siste vekene har vi fått fleire analyser av miljø- og klimapolitikken til dei politiske partia som kjempar om posisjonar på Stortinget. Miljøorganisasjonar har vurdert i kor stor grad partia har ein politikk som tar vare på naturen og bidrar til å nå klimamåla våre. Dette er spørsmål som er høgt oppe på prioriteringslista til mange veljarar dersom vi skal tru forskarane. Konklusjonen som vi kan dra av desse analysane, er klar. Dersom du vil ha regjeringsskifte og er opptatt av klima og miljø, så er SV eit godt val.

Naturvernforbundet har presentert ei brei vurdering av politikken til partia. Den dekkjer område som naturmangfald, forbruk, samferdsel og klima. Her kjem SV best ut følgt av MDG, Raudt og Venstre. Desse partia får grønt lys av Naturvernforbundet. Deretter kjem KrF og AP som får gult lys. Nedst på lista finn vi SP, Høgre og Frp som får raudt lys av miljøorganisasjonen. Gjennomgangen er detaljert og har mange interessante poeng. Du kan finne heile oversikten på nettsidene til Naturvernforbundet.

Energisparing er eit viktig element i arbeidet med å omstille oss frå fossil til fornybar energi. Det er store mengder energi å spare i bustader og andre bygg, men dette har diverre blitt lågt prioritert her i landet. Naturvernforbundet har derfor gjort ei spesiell vurdering av partia sin politikk for energismarte heimar. Her kjem SV på topp saman med MDG. Sist på lista finn vi SP, AP, Høgre og Frp. 

Klimapolitikken har forsvunne frå media i koronakrisa, trass i at vi stadig får nye rapportar som viser at vi står overfor store utfordringar.  Besteforeldra sin klimaaksjon er blant dei som held engasjementet oppe. Dei har gjennomført ei vurdering av sentrale punkt i partia sin klimapolitikk. I denne gjennomgangen kjem SV på topp saman med MDG og Raudt. Nedst finn vi Ap, SP, Høgre og FrP. 

Dei tre partivurderingane viser at SV ligg i front i miljø- og klimapolitikken. Men politikk er meir enn programformuleringar. SV har vist at partiet også får gjennomslag for viktige miljøsaker i praktisk politikk ,  så som naturmangfaldlova og nei til oljeboring i Lofoten og Vesterålen. Vil du ha ny regjering og samtidig ønskjer ein framtidsretta miljø- og klimapolitikk, så bør du vurdere å stemme SV. Det ser du av dei partivurderingane som er omtalt her.

Alf

innlegget stod på trykk i Fædrelandsvennen 18. juli med ein annan tittel

Legg igjen en kommentar

Publisert i Uncategorized

Vil du ta unge på alvor, må du ta klima på alvor

Posted on 2021-08-09 | Legg igjen en kommentar

I dag kan eg by på ein framifrå gjesteskribent, Solveig Skaugvoll Foss.

FNs klimapanel (IPCC) skriver i sin sjette hovedrapport at ekstremvær blir hardere og vanligere, vi kommer ikke til å nå klimamålet fra Parisavtalen, og noen av klimaendringene vi allerede har, går ikke an å snu. Det største funnet i rapporten er likevel hvor lite handlingsvillige verden er i sin største krise.

Vi har jo visst lenge hvilken vei det går! Og vi har hatt alle muligheter til å gjøre noe med det. Jo tidligere vi går i gang, jo mykere overgang til et bærekraftig samfunn. Nå har vi heller tvunget oss selv inn i en situasjon hvor det kreves mer drastiske grep. De grepene må vi ta for å unngå krasjlanding.

Selv om IPCC-rapporten er et utrolig grundig dokument utarbeida av verdens fremste forskere, er det flere som bagatelliserer funnene og fortsatt ikke vil løfte en finger for å bedre klimaet. Jeg synes det er utrolig arrogant å ta lett på denne rapporten. Det betyr nemlig at min framtid ikke tas på alvor.

Det er vi som er unge i dag som skal leve med de verste klimaendringene. Da fortjener vi å bli lytta til. Og vi har gjort vårt beste til å styre skuta på rett kjøl: Sammen med Sosialistisk Ungdom og Natur og Ungdom tok jeg i 2015 en lang busstur ned til Paris for å følge prosessen med å utarbeide den livsviktige Parisavtalen. Selv om vi mente at avtalen manglet krutt, var det fint at det endelig kom en avtale, og vi sto på videre.

22. mars 2019 streika førti tusen elever fra skolen for å kreve klimahandling. Og de prata ikke bare vagt om å redde verden og alle de fine dyrene. De hadde knallharde krav: 

  • Ingen nye utvinningstillatelser til oljeselskapene i Norge.
  • Øke Norges klimamål til 60% kutt innen 2030.
  • Stanse utbygging av en 3. rullebane ved Oslo lufthavn Gardermoen.
  • Innføre et ungdomskort på kollektivtransport i Norge som gir alle under 20 år muligheten til å reise miljøvennlig.
  • Drastisk øke klimabistanden og Norges bidrag til klimatilpasning i andre land som lever med farlige klimaendringer blant annet fordi vi i rike land har utvunnet fossil energi.

Etter streiken fremma SV disse fem kravene som forslag til Stortinget. Jeg var selv i Stortingssalen dagen forslagspakka ble behandla, og tok ordet for å støtte kravene, og gi honnør til det demokratiske høydepunktet skolestreikene hadde blitt da de klarte å samle så utrolig mange mennesker i gatene. Å holde innlegg i den saken føltes annerledes enn i andre saker. Både fordi saken var eksistensielt viktig og fordi mange av ungdommene som hadde streika var på plass i galleriet og så forventningsfullt ned på salen.

De måtte gå skuffet hjem. Heller ikke denne gang ble de hørt. Forslagene ble nedstemt med stort flertall.

Dagens unge har vist med største tydelighet at vi er klare for å ta jobben det er å fikse opp i sølet, men vi rekker ikke å vente til det er vår tur. Det er heller ikke vi som har skapt krisa. Vi fortjener at de som har makt nå gjør sitt for å rydde opp før vi får ta over.

Funnene i IPCC-rapporten er dramatiske. Det eneste ansvarlige er å lytte til forskninga og ta konsekvensene av dem. Å fortsatt ville lete etter olje er et helt vanvittig standpunkt. Ikke stem på partiene som vil det. 

Solveig Skaugvoll Foss
1. kandidat til Stortinget for SV i Vest-Agder

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , ,

Ytringsfridom og makt

Posted on 2021-07-10 | Legg igjen en kommentar

Debatten om ytringsfridom har sett sitt preg på kommentarspaltar i det siste. Terminologi og posisjonar frå kulturkampen i USA har gjort sitt inntog. Men kanskje vi skulle prøve å bruke vårt eige språk og våre eigne erfaringar i denne diskusjonen. Som ingeniør får eg eit behov for å prøve å strukturere problemstillinga.

Så langt eg kan sjå, er det ingen som i denne debatten har tatt til orde for å endre grensene for kva som er lovlege ytringar. Det striden står om, er kva ytringar og handlingar som kan ha negative konsekvensar for ytringsfridomen, sjølv om dei er lovlege. Det handlar blant anna om kva verkemiddel ein kan ta i bruk for å imøtegå ytringar. Er det einaste tillatte verkemiddelet verbale tilsvar, eller er det også innafor å arbeide for at færre skal bli eksponert for synspunkta? 

Er det for eksempel akseptabelt å lage kampanjar mot å lese visse media eller å oppfordre folk til å slutte å like visse synspunkt eller visse profilar på Facebook? Eit anna spørsmål er tilgang til plattformer for å få gjennomslag for sine synspunkt. Redaktørar driv dagleg og bestemmer kven som skal sleppe til i media eller på scener. Men kva med dei som ikkje har denne redaksjonelle makta? Trugar ein ytringsfridomen dersom ein kritiserer dei redaksjonelle vala eller nektar å delta i arrangement med personar som ein meiner driv skadeleg propaganda? Eg trur ikkje det er mogeleg å svare generelt på desse spørsmåla. Det har ikkje den same effekten om eg boykottar eit medium eller ein debatt som om Erna Solberg gjer det. Ytringsfridom er relatert til maktforhold.

Ein annan tema i dagens debatt er om hetsing, mobbing og hersketeknikkar er eit trugsmål mot ytringsfridomen. Mange kan nok vere samde i at dagens debattklima kan skremme folk til å halde kjeft, og at det kan gå ut over utsette grupper. Det er liten tvil om at enkelte brukar mobbing som strategi. Men det store spørsmålet er om ein kan gjere noko med dette utan å komme i konflikt med ytringsfridomen.

Dette er viktige problemstillingar, men debatten manglar eit sentralt moment – maktanalyse. Det blir eit problem dersom dagens debatt blir sjølve ytringsfridomsdebatten. Eit sentralt element i ytringsfridomen er å skape rom for kritikk av makta og det rådande samfunnssynet utan fare for represaliar. Dei etablerte maktstrukturane er så inngrodde at vi ofte overser dei. Det handlar blant anna om kor langt ein offentleg elle privat arbeidsgivar kan gå i å kreve lojalitet og avgrense ytringsfridomen til dei tilsette. Det er påfallande at det ikkje er nokon med bakgrunn frå fagrørsla i Ytringsfridomskommisjonen. Derimot er det mange med klippekort til å ytre seg i media.

Tilgang til informasjon står også sentralt når vi snakkar om ytringsfridom og makt. Når informasjonstilgangen blir avgrensa for å beskytte kommersielle interesser, så blir det vanskelegare å fremme kritikk. På den andre sida samlar kommersielle aktørar inn enorme informasjonsmengder som vi ikkje har kontroll over eller innsikt i. Denne informasjonen kan dei selje til interessegrupper som får eit overtak i dabatten. Dei som har tilgang til denne informasjonen, får enorm makt som det er svært vanskeleg å utfordre med tradisjonell debatt i det offentlege rom. Dette er nye utviklingstrekk som ikkje kan møtast med gamle svar.

Pengar er makt, her som elles. Det er ikkje lett å stå opp i mot selskap og institusjonar som kan kjøpe seg konsulentar og lobbyistar og truge med søksmål. Konsentrasjonen i medieeigarskap er også ei utfordring for meiningsmangfaldet. 

La oss vone at Ytringsfridomskommisjonen har ein meir omfattande maktanalyse enn den som har komme til uttrykk i debatten den siste tida. 

Legg igjen en kommentar

Publisert i Demokrati og folkestyre

Merket med , ,

IEA legg nye premissar for klimadebatten

Posted on 2021-06-04 | 3 kommentarer

5. juni er verdas miljødag. I år fell den saman med starten på ein ny epoke i klimadebatten.

Det internasjonale energibyrået, IEA, har nyleg lagt fram ein rapport som viser kva som må til for å nå måla i Parisavtalen. Rapporten dokumenterer kor store omstillingar vi må igjennomog presenterer eit sett av nødvendige tiltak. Eit av forslaga er å slutte å leite etter meir olje og gass. Vi har alt funne meir enn det vi kan tillate oss å bruke. Rapporten snur på mange måtar opp ned på klimadebatten. Det som tidlegare blei sett på som uansvarleg idealisme, har no blitt ansvarleg politikk med støtte i tunge internasjonale fagmiljø.

Oljebyrået som vil avslutte oljealderen
IEA blei oppretta i 1974 i etterkant av ei stor oljekrise. Formålet var å analysere den globale energisituasjonen og sikre medlemslanda stabil tilgang på olje. Byrået har blitt oppfatta som ein solid støttespelar for oljeindustrien. Det har blant anna fått krass kritikk for å undervurdere potensialet for produksjon av solenergi. Gang på gang har det vist seg at veksten blei langt sterkare enn det som IEA la til grunn. Når nettopp denne organisasjonen tilrår stans i oljeleiting og forsterka satsing på miljøvennleg energi og energiøkonomisering, så får det ekstra stor tyngde.

Både energisparing og fornybar energi
Vi ser ofte ein diskusjon om kva vi bør satse på – energisparing eller fornybar energi. Rapporten slår fast at vi ikkje har noko val. Vi treng begge deler dersom vi skal løyse dei globale klimaproblema. Fram til 2030 må vi firedoble produksjonen av fornybar energi, og potensialet er størst innan solenergi. Samtidig må vi satse kraftig på energiøkonomisering og redusere energiforbruket i bygg med 25%. Med dette bakteppet er det eit stort paradoks at ENOVA som har ansvar for energiøkonomisering her i landet, kuttar i støtta til energisparing og solenergi. 

Kjent teknologi
Det er lite kvalitativt nytt i forslaga frå IEA for det første tiåret. Det nye er dokumentasjonen på omfanget av den omstillinga som er nødvendig for å nå klimamåla. Vel vi bort noko, må vi gå hardare til verks på andre område. Tida er for knapp til å vente på at ny teknologi skal løyse problema. Fram til 2030 må vi i all hovudsak satse på kjent teknologi samtidig som vi utviklar ny teknologi for dei neste to tiåra. I tillegg må vi legge til rette for at folk gjer gode klimaval. Vi må gå, sykle og ta kollektivtransport, og vi må droppe nokre lange flyreiser.

Det uansvarlege blir ansvarleg
Den store brannfakkelen i rapporten er synet på oljeutvinning. IEA som har vore ein solid støttespelar for oljeindustrien, slår no fast at det ikkje er rom for nye olje-  og gassfelt dersom vi skal redde klimaet. Dette synspunktet står i klar kontrast til dagens norske oljepolitikk som blir støtta av eit breitt fleirtal på Stortinget. IEA-rapporten støttar derimot SV og andre som lenge har stilt krav om stans i all leiting etter olje og gass. Den oljepolitikken som hittil har blitt avvist som uansvarleg, har no fått IEA-stempel som den mest ansvarlege.

Ikkje bråstans
Stans i oljeleiting betyr ikkje bråstans i oljeaktiviteten. Vi vil framleis ha oljeutvinning i fleire tiår basert på den aktiviteten som alt er initiert på norsk sokkel. Men IEA viser oss at oljealderen vil ta slutt om nokre tiår. Det er ei utvikling som vi må planlegge for både av omsyn til klimaet og til arbeidsfolk i oljebransjen. Ei styrt omstilling kan legge grunnlag for å overføre kompetanse og ressursar til fornybarsektoren og andre næringar. Men ventar vi for lenge, kan omstillinga bli hard både for den enkelte og for samfunnet.

Å vente er oppskrift på arbeidsløyse
Vi kan ikkje skyve problema føre oss og satse på at marknaden åleine vil ordne opp. Det er ei oppskrift på kriser der folk blir kasta ut i arbeidsløyse. Vi må få på plass ein langsiktig strategifor omstilling og ikkje hoppe til med krisestøtte til oljekapitalen kvar gang oljemarknaden sviktar. Noreg har både kompetanse og kapital til å skape nye arbeidsplassar og legge til rette for ei styrt omstilling som folk kan ha tillit til. Men då må vi begynne no og ta posisjonar i dei nye marknadene som veks fram innan fornybar energi og sirkulær økonomi.

Korleis skaper vi engasjement?
IEA er tydeleg på kva som må til for å redde klimaet. Men rapporten seier lite om dei politiske utfordringane vi står overfor. Klarer vi å snu opp ned på energipolitikken samtidig som vi tar vare på andre sentrale verdiar som rettferdig fordeling og biologisk mangfald?Korleis handterer vi interessekonfliktar og målkonfliktar? Kan vi gjennomføre prosessar som bygge tillit og skaper støtte og engasjement for den store omstillingane vi står overfor? 

På tide å handle
Rapporten frå IEA legg nye premissar for olje- og energidebatten her i landet. Det er ikkje lenger truverdig å hevde at vi kan vente med omstilling og halde fram med oljeleiting. IEA har vist at vi må gjere store endringar i energiforbruket på kort tid dersom vi skal nå måla i Parisavtalen. Skal vi klare det, må vi skape folkeleg engasjement og krevje politisk handling. Vi har inga tid å miste.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen i dag.

3 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , ,

Nei til delprivatisering

Posted on 2021-05-19 | Legg igjen en kommentar

Leiaren i Kristiansand Venstre, Jacob Haugmoen Handegard, kritiserer SV for å gå i mot fusjonen mellom Agder Energi og Glitre. Men det er uklart kva som er kjernen i kritikken. Det sentrale poenget i innlegget til Handegård ser ut til å vere at det å bli større i seg sjølv er ein garanti for suksess. Rett nok er det slik at nye reguleringar prioriterer store nettselskap. Men er det slik at energiselskap automatisk blir meir innovative, meir produktive og meir miljøvennlege jo større dei blir?

Vi bør sjå etter fleire forhold enn storleik når vi skal utvikle eit selskap. Aktiv eigarstyring er blant dei spørsmåla vi bør vere opptatt av. For SV er det viktig at også offentlege eigarar utøver aktivt eigarskap. Med den nye eigarkonstellasjonen i det fusjonerte selskapet blir eigarstyringa meir kompleks og meir distansert, og vi kan få ei endring i retning av eit meir administrasjonsstyrt selskap. 

Handegard viser til at fusjonen mellom Kristiansand Energiverk, Vest-Agder Energiverk og Aust-Agder Energiverk for tjue år sidan var ein suksess. Den fusjonen støtta SV på bakgrunn av at det nye selskapet skulle vere heileigd av kommunane. Men det Handegard ikkje skriv noko om, er at Kristiansand kommune braut med denne eigarstrategien og selde ein stor del av aksjane sine like etter fusjonen. Mot SV sine stemmer blei det gjennomført eit nedsal som har kosta kommunen dyrt, og som mange har angra på.

I dag er Agder Energi heileigd av det offentlege, men lova opnar for at ein tredel av aksjane kan vere på private hender. I følgje orienteringa frå professor Roy Mersland så vil fusjonen føre til at det kan bli lettare å omsetje B-aksjar som kan seljast til private. SV meiner at all storskala fornybar energiproduksjon bør vere i offentleg eige, og vi er derfor i mot å legge til rette for delprivatisering.

Vi går no inn i ein periode der det offentlege vil få ei sentral rolle i grøn næringsutvikling. Då er det viktig å ha ein brei diskusjon om korleis vi skal forvalte offentleg eigarskap. Fusjon og sentralisering er ikkje automatisk ei oppskrift på suksess.

Alf Holmelid

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,

Vi manglar ein strategi for vår nye kraftkrevjande industri

Posted on 2021-05-17 | Legg igjen en kommentar

Kraftkrevjande eller kraftforedlande industri har lange tradisjonar her i landet. Prosessindustrien som brukar store mengder kraft, vaks fram parallelt med utbygging av vasskrafta her i landet. Dei siste åra har denne industrien blitt modernisert og har redusert talet på tilsette.

No er vi i ferd med å få ein ny kraftkrevjande industri – datalagringsindustrien. Det er ein bransje i vekst, og Noreg er interessant fordi vi har god tilgang på fornybar energi til forutsigbare prisar (her snakkar vi om langsiktige industrikontraktar). I det siste har det vakse fram ein diskusjon om dette er ein industri vi bør satse på her i landet.

I slik diskusjonar kan det vere greit med nokre fakta. Eg har samanlikna datasenterindustrien med aluminiumsindustrien som er den mest kraftkrevjande delen av prosessindustrien. Aluminiumsindustrien her i landet brukar i overkant av 19TWh elektrisk energi og har 3000 tilsette i primærproduksjonen. Datasenter i Noreg brukar ca 1 TWh (basert på installert effekt) og har 300 direkte tilsette.

Om dette reknestykket stemmer, så brukar datasenter halvparten så mykje energi pr direkte tilsett som aluminiumsindustrien. Når vi veit at aluminiumsindustrien er den mest kraftkrevjande delen av prosessindustrien, så er dette høgt. Men det er ein stor x-faktor i dette reknestykket, og det er ringverknader. Her er det svært vanskeleg å finne data som kan samanliknast, for alle prøver å blåse opp ringverknadene av eigen aktivitet.

Batterifabrikkar er også eit nytt kraftkrevjande innslag i norsk industri. Energiforbruk pr tilsett er ein god del lågare enn i datasenter – om lag ein tredel kan det sjå ut til. Men her er det vanskeleg å finne gode data då vi førebels berre har planar her i landet.

Mi haldning er at vi bør sjå på datasenterindustrien som på anna kraftkrevjande industri og vurdere den deretter. Samfunnsnytten må vurderast basert på direkte og indirekte sysselsettingseffekt, verdiskaping og eksport. Både for prosessindustrien og datasenter bør vi ha ein strategi for å auke ringverknadene. For prosessindustrien er det vidareforedling og spesialisering. For datasenter kan det vere nisjar innan IKT, men det er ikkje mitt felt.

Det er naturleg at eit land som har god og rimeleg tilgang på fornybar energi, vil tiltrekke seg industri der energikostnadene er ein dominerande del av totalkostnadene, og der klimarekneskapen er viktig. Spørsmålet er om vi er budd på denne utviklinga. Det er på tide å få ein industristrategi som tar inn over seg denne utviklinga, og som bidrar til å skape ringverknader og sikre sysselsetting og eit variert næringsliv etter olja.

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,

Stille gater – styrka kamp

Posted on 2021-04-29 | Legg igjen en kommentar

For andre året på rad blir det stille i gatene på arbeidarrørsla sin internasjonale kampdag. Men kampen for eit meir rettferdig og solidarisk samfunn vil ikkje stilne. Den vil vekse i styrke. Forskjellane i samfunnet aukar, og klimaet og naturmangfaldet er truga. Koronakrisa har vist oss verdien av solidaritet og fellesskap, men den har også vist at dei som har lite frå før, blir hardast ramma. Derfor vil arbeidarrørsla også i år bruke 1. mai til å samle styrke til kamp for fordeling og miljø. 

Noreg er i ferd med å bli eit forskjellssamfunn. Forskjellane aukar, og dei rikaste kontrollerer ein stadig større del av dei verdiane som vi skaper her i landet. Nyleg kom det ein rapport frå Statistisk sentralbyrå som har sett nærare på denne utviklinga. Der dokumenterer forskarane at forskjellane er langt større enn det vi har trudd hittil.  Den rikaste 0,01% av befolkninga står for 6% av all inntekt her i landet, og dei betaler berre 10 – 20% skatt av dei reelle inntektene sine. 

Dei aukande forskjellane er ikkje berre eit spørsmål om rettferdig fordeling. Utviklinga av eit forskjellssamfunn er ein trussel mot samfunnstilliten og mot demokratiet. Med rikdom følgjer det makt, og vi har sett frå USA kva stor skeivfordeling av rikdom og makt kan føre til. USA er også eit eksempel på korleis det kan gå med eit samfunn når fagrørsla blir svekka og ikkje har makt til åkjempe for dei svake. Vi treng ei sterk fagrørsle som i tråd med sine tradisjonar kan kjempe for rettferdig fordeling av verdiskapinga i samfunnet.

Samtidig som dei rike blir rikare, blir det fleire fattige her i landet. Ein  rapport frå Statistisk sentralbyrå viser at over 11% av befolkninga høyrde til ein husstand med låg inntekt i 2017, mot 10,8% i 2014 og 9,6% i 2011. Dei fleste vaksne som er fattige i Noreg, har ikkje fulltidsjobb. Denne gruppa har også blitt ekstra hardt ramma av koronakrisa. Derfor er faste heile stillingar eit av fagrørsla sine mest sentrale krav. 

Vi har no om lag 200.000 arbeidsledige her i landet, noko som utgjer over 7% av arbeidsstokken. Arbeidsløysa er størst i låglønsyrke som utelivsbransjen, og mange slit med å få endane til å møtast. Opposisjonen på Stortinget har fleire gangar pressa regjeringa til å auke ytingane til dei som mista jobben då samfunnet blei stengt ned. Samtidig nektar regjeringa å stille krav om å avgrense utbytte og leiarløner i bedrifter som får krisestøtte frå staten. Til og med krisepakkane frå fellesskapet skal tydeleg vis bidra til auka forskjellar under denne regjeringa.

Koronakrisa har vist oss verdien av eit sterkt offentleg helsevesen som kan trå til når det er røyner på. Men den har også vist at det er rom for forbetringar. Det trengs meir ressursar og betre beredskap for å takle neste krise. Vi har samtidig sett at det her som i mange andre bransjar er ei utfordring med eit stort omfang av innleigd arbeidskraft. Kravet om auka grunnbemanning og faste heile stillingar er sentralt også i helsevesenet. Den omseggripande trenden med å overlate personalansvaret til bemanningsbyrå er eit framandelement i norsk arbeidsliv. Det er på tide å kvitte seg med bemanningsbransjen.

Både nasjonalt og internasjonalt blir det satsa store summar av fellesskapet sine ressursar for å stimulere økonomien og legge til rette for nye arbeidsplassar når krisa er over.  Mange land brukar dette høvet til å komme i gang med å legge om til eit grønare næringsliv. Det er viktig både for å redde klimaet og for å sikre varige arbeidsplassar. Men dette ser vi lite av her i landet, og vi kjem dårleg ut samanlikna med andre land vi likar å samanlikne oss med. Den tafatte haldninga til grøn omstilling er ekstra farleg for Noreg som har ein stor oljeaktivitet vi må erstatte med framtidsrettaarbeidsplassar.

Heldig vis ser vi no mange eksempel på samarbeid mellom fagrørsla og miljørørsla. Det kan setje fart i arbeidet med rettferdig grøn omstilling for å skape varige og berekraftige arbeidsplassar.Fagrørsla, miljørørsla og kyrkja har lenge jobba saman i alliansen Broen til framtiden, og i vinter la fagorganisasjonar, bondeorganisasjonar og miljøorganisasjonar fram felles krav om satsing på grøne arbeidsplassar. I Kristiansand blir det i samband med 1. mai arrangert ein nettdebatt mellom fagrørsla og miljørørsla om rettferdig grøn omstilling. Dette er heilt nødvendige alliansar for å få brei støtte til nødvendige tiltak for å nå klimamåla våre..

Koronakrisa har vist oss at vi står ved eit vegskilje. Vi er i ferd med å la forskjellane og klimautsleppa vekse til det er for seint å snu. 1. mai skal vi samle krefter for å snu denne utviklinga og bygge eit samfunn basert på solidaritet og berekraft.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen 30. april

Legg igjen en kommentar

Publisert i Fagleg politikk

Merket med , , , , , , , ,

Ta styring over det grøne skiftet

Posted on 2021-04-15 | Legg igjen en kommentar

Det er mogeleg at eg tar feil, men eg har inntrykk av at den nødvendige vindkraftdebatten har ført til auka teknologiskepsis og omstillingsskepsis også på andre område. Vi ser det ikkje minst i sosiale media. No blir det ofte stilt spørsmål ved all fornybar energi og all grønindustri som vi treng for å erstatte oljeindustrien. 

Det er klart vi skal stille strenge krav til miljø og sosial berekraft for energiproduksjon og industri. Og vi bør stille ekstra strenge krav til den nye grøne teknologien som vi treng for å møte klimakrisa. Kunnskapsbasert kritikk vil gi legitimitet, styrke konkurransekrafta og trygge arbeidsplassane. Men vi kjem ikkje bort i frå at all energiproduksjon og all industri, også den grøne, har konsekvensar. Det er gode grunnar til å ha store forventningar til grøn industri. Men vi må vere varsame så vi ikkje blir sitjande fast i den fossile industrien i iveren etter å gjere den grøne perfekt.

Så er det mange på venstresida som med god grunn er kritiske til at internasjonal storkapital skor seg på det grøne skiftet. Men kapitalistar er kapitalistar enten dei investere i grøn eller fossil industri. Utanlandsk kapital er alt tungt inne i industrien her i landet gjennom eigarskap i prosessindustri og oljeindustri. I staden for å bruke utanlandsk kapital som eit argument mot grøn omstilling, så bør vi sjå på omstillinga som ein sjanse til å endre eigarstrukturen i norsk industri.

Energiproduksjon basert på naturressursane våre må vere i offentleg eige, men er det nok? Venstresida må komme opp med ein offensiv strategi for omstilling. I motsett fall vil dei som meiner at global kapital vil stele det grøne skiftet, få rett. Når vi skal utvikle og bygge ny industri med ein aktiv industripolitikk, kan vi legge korta på nytt. Vi må ta kontroll med utviklinga og vise kva slag eigarstruktur og rammevilkår vi  ønskjer å ha i den berekraftigeindustrien som vi treng. Staten kan ikkje stille opp med milde gåver utan å stille krav.

Dersom venstresida berre ser problema med det grøne skiftet, så kan vi tape på alle frontar. Vi kan bli sitjande fast i den fossile økonomien, og kapitalkreftene kan styrke seg gjennom det grøne skiftet.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Klassekampen i dag (med ein annan tittel)

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,