Tag Archives: fornybar energi

Grøn merkelapp er ikkje frikort

Posted on 2022-07-05 | Legg igjen en kommentar

Fornybar energi og grøn industri er berebjelkar i arbeidet for å redde klimaet og naturmangfaldet før det er for seint. Miljørørsla har kjempa for grøn omstilling i mange tiår og fekk lenge lite gjennomslag. No er det endeleg i ferd med å skje noko. I dag snakkar alle om etablering av grøn industri. Men ein grøn merkelapp må ikkje bli eit frikort frå kritikk. Alle industri, også den som er ein del av omlegginga til eit fossilfritt samfunn, må tole sakleg kritisk debatt om ressursbruk og konsekvensar for natur og miljø.

Vi står overfor store omstillingar i samfunnet og store endringar i industristrukturen. Ei ny grøn industriutvikling er på trappene. Vi forsømmer oss dersom vi ikkje fører ein brei kunnskapsbasert debatt om denne omstillinga. Den etablerte industrien har over tid blitt utsatt for kritikk frå miljørørsla for utslepp og naturinngrep. Det bidrog til utvikling av miljøvennleg teknologi og til styrking av konkurransekrafta. Grøn industri kan også ha negative natur- og miljøkonsekvensar som den bør utfordrast på. Ikkje minst vi som har jobba for grøn industri, bør vere opptatt av at den ikkje skaper seg eit dårleg miljørykte.

Havvind kan bli ei av vår tids største industrisatsingar. Den kan skaffe arbeidsplassar og store mengder fornybar energi. Vi er godt i gang med å utvikle teknologien, og vi har gode livsløpsanalyser. Men veit vi nok om den naturen der vi skal plassere ut vindturbinane? Veit vi nok om fugletrekk, og har vi oversikt over konsekvensane for fiskeria og økosystema i havet? Det er avgjerande å skaffe seg solid kunnskap på desse områda før det blir gitt konsesjon for utbygging. Den store satsinga på Ocean Space Centre ved NTNU i Trondheim kan tyde på at vi satsar meir på å utvikle teknologien enn på å få fram kunnskap om meteorologi, fugletrekk og økosystem. Det viser manglande forståing for kva som er den mest grunnleggande kunnskapen for å realisere denne store satsinga.

All industri er avhengig av mineral som vi skaffar oss ved gruvedrift. Gruvene finn vi ofte i land der det er lite kontroll med arbeidsmiljø og forureining. Deler av bransjen har lenge fått kritikk for uverdige forhold i gruvene. Denne kritikken har i det siste fått fornya kraft spesielt retta mot produksjon av fornybar energi. Kritikken kjem både frå folk som er genuint opptatt av miljømessig og sosial berekraft, og frå folk som er negative til fornybar energi. Men uansett bør fornybarindustrien ta kritikken på alvor og møte den med offensiv satsing på resirkulering og  pålitelege system for dokumentasjon på berekraftig gruvedrift. Det er både eit moralsk imperativ og ein føresetnad for å skape tillit til fornybarbransjen. Strenge krav til resirkulering er også nødvendig for å unngå at vi får mangel på viktige mineral.

Den nye grøne industrien har varierande sysselsettingseffekt, og den er ofte arealkrevjande og energikrevjande. Derfor bør vi utarbeide overordna planar for lokalisering. Kvar er det greiast å få fram elektrisk kraft, og kvar blir det minst arealkonfliktar og miljøkonsekvensar? Når vi brukar store mengder av ein verdifull ressurs som rein energi, så bør vi også legge vekt på sysselsettingseffekt og ringverknader. Industrietableringar kan ofte ha uheldige effektar på natur og miljø. Med kunnskapsbasert debatt og planlegging, kan ulempene reduserast.

Kampen for klima og naturmangfald vil krevje store samfunnsendringar. Vi står overfor ei industriell utviklin på linje med utviklinga av prosessindustrien, verftsindustrien og oljeindustrien. Etablert industri legg om produksjonen, og ny grøn industri kjem til. Ei slik omstilling vil ikkje skje utan feilskjær og konfliktar. Det finst ikkje enkle fasitsvar på korleis vi byggjer framtidas industri for å ta vare på klimaet og naturmangfaldet.  Vår industrihistorie  viser at konstruktiv kritikk og debatt er ein viktig del av utviklinga. Grøn industri må ikkje skygge unna denne debatten. Den grøne merkelappen kan ikkje frita for kritikk, men kritikken må vere faktabasert og relevant. Slik kan vi skaffe brei støtte til nødvendig omstilling.

Alf Holmelid

Innlegget ligg på Fædrelandsvennen sine nettsider i dag.

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , ,

IEA legg nye premissar for klimadebatten

Posted on 2021-06-04 | 3 kommentarer

5. juni er verdas miljødag. I år fell den saman med starten på ein ny epoke i klimadebatten.

Det internasjonale energibyrået, IEA, har nyleg lagt fram ein rapport som viser kva som må til for å nå måla i Parisavtalen. Rapporten dokumenterer kor store omstillingar vi må igjennomog presenterer eit sett av nødvendige tiltak. Eit av forslaga er å slutte å leite etter meir olje og gass. Vi har alt funne meir enn det vi kan tillate oss å bruke. Rapporten snur på mange måtar opp ned på klimadebatten. Det som tidlegare blei sett på som uansvarleg idealisme, har no blitt ansvarleg politikk med støtte i tunge internasjonale fagmiljø.

Oljebyrået som vil avslutte oljealderen
IEA blei oppretta i 1974 i etterkant av ei stor oljekrise. Formålet var å analysere den globale energisituasjonen og sikre medlemslanda stabil tilgang på olje. Byrået har blitt oppfatta som ein solid støttespelar for oljeindustrien. Det har blant anna fått krass kritikk for å undervurdere potensialet for produksjon av solenergi. Gang på gang har det vist seg at veksten blei langt sterkare enn det som IEA la til grunn. Når nettopp denne organisasjonen tilrår stans i oljeleiting og forsterka satsing på miljøvennleg energi og energiøkonomisering, så får det ekstra stor tyngde.

Både energisparing og fornybar energi
Vi ser ofte ein diskusjon om kva vi bør satse på – energisparing eller fornybar energi. Rapporten slår fast at vi ikkje har noko val. Vi treng begge deler dersom vi skal løyse dei globale klimaproblema. Fram til 2030 må vi firedoble produksjonen av fornybar energi, og potensialet er størst innan solenergi. Samtidig må vi satse kraftig på energiøkonomisering og redusere energiforbruket i bygg med 25%. Med dette bakteppet er det eit stort paradoks at ENOVA som har ansvar for energiøkonomisering her i landet, kuttar i støtta til energisparing og solenergi. 

Kjent teknologi
Det er lite kvalitativt nytt i forslaga frå IEA for det første tiåret. Det nye er dokumentasjonen på omfanget av den omstillinga som er nødvendig for å nå klimamåla. Vel vi bort noko, må vi gå hardare til verks på andre område. Tida er for knapp til å vente på at ny teknologi skal løyse problema. Fram til 2030 må vi i all hovudsak satse på kjent teknologi samtidig som vi utviklar ny teknologi for dei neste to tiåra. I tillegg må vi legge til rette for at folk gjer gode klimaval. Vi må gå, sykle og ta kollektivtransport, og vi må droppe nokre lange flyreiser.

Det uansvarlege blir ansvarleg
Den store brannfakkelen i rapporten er synet på oljeutvinning. IEA som har vore ein solid støttespelar for oljeindustrien, slår no fast at det ikkje er rom for nye olje-  og gassfelt dersom vi skal redde klimaet. Dette synspunktet står i klar kontrast til dagens norske oljepolitikk som blir støtta av eit breitt fleirtal på Stortinget. IEA-rapporten støttar derimot SV og andre som lenge har stilt krav om stans i all leiting etter olje og gass. Den oljepolitikken som hittil har blitt avvist som uansvarleg, har no fått IEA-stempel som den mest ansvarlege.

Ikkje bråstans
Stans i oljeleiting betyr ikkje bråstans i oljeaktiviteten. Vi vil framleis ha oljeutvinning i fleire tiår basert på den aktiviteten som alt er initiert på norsk sokkel. Men IEA viser oss at oljealderen vil ta slutt om nokre tiår. Det er ei utvikling som vi må planlegge for både av omsyn til klimaet og til arbeidsfolk i oljebransjen. Ei styrt omstilling kan legge grunnlag for å overføre kompetanse og ressursar til fornybarsektoren og andre næringar. Men ventar vi for lenge, kan omstillinga bli hard både for den enkelte og for samfunnet.

Å vente er oppskrift på arbeidsløyse
Vi kan ikkje skyve problema føre oss og satse på at marknaden åleine vil ordne opp. Det er ei oppskrift på kriser der folk blir kasta ut i arbeidsløyse. Vi må få på plass ein langsiktig strategifor omstilling og ikkje hoppe til med krisestøtte til oljekapitalen kvar gang oljemarknaden sviktar. Noreg har både kompetanse og kapital til å skape nye arbeidsplassar og legge til rette for ei styrt omstilling som folk kan ha tillit til. Men då må vi begynne no og ta posisjonar i dei nye marknadene som veks fram innan fornybar energi og sirkulær økonomi.

Korleis skaper vi engasjement?
IEA er tydeleg på kva som må til for å redde klimaet. Men rapporten seier lite om dei politiske utfordringane vi står overfor. Klarer vi å snu opp ned på energipolitikken samtidig som vi tar vare på andre sentrale verdiar som rettferdig fordeling og biologisk mangfald?Korleis handterer vi interessekonfliktar og målkonfliktar? Kan vi gjennomføre prosessar som bygge tillit og skaper støtte og engasjement for den store omstillingane vi står overfor? 

På tide å handle
Rapporten frå IEA legg nye premissar for olje- og energidebatten her i landet. Det er ikkje lenger truverdig å hevde at vi kan vente med omstilling og halde fram med oljeleiting. IEA har vist at vi må gjere store endringar i energiforbruket på kort tid dersom vi skal nå måla i Parisavtalen. Skal vi klare det, må vi skape folkeleg engasjement og krevje politisk handling. Vi har inga tid å miste.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen i dag.

3 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , ,

Vi manglar ein strategi for vår nye kraftkrevjande industri

Posted on 2021-05-17 | Legg igjen en kommentar

Kraftkrevjande eller kraftforedlande industri har lange tradisjonar her i landet. Prosessindustrien som brukar store mengder kraft, vaks fram parallelt med utbygging av vasskrafta her i landet. Dei siste åra har denne industrien blitt modernisert og har redusert talet på tilsette.

No er vi i ferd med å få ein ny kraftkrevjande industri – datalagringsindustrien. Det er ein bransje i vekst, og Noreg er interessant fordi vi har god tilgang på fornybar energi til forutsigbare prisar (her snakkar vi om langsiktige industrikontraktar). I det siste har det vakse fram ein diskusjon om dette er ein industri vi bør satse på her i landet.

I slik diskusjonar kan det vere greit med nokre fakta. Eg har samanlikna datasenterindustrien med aluminiumsindustrien som er den mest kraftkrevjande delen av prosessindustrien. Aluminiumsindustrien her i landet brukar i overkant av 19TWh elektrisk energi og har 3000 tilsette i primærproduksjonen. Datasenter i Noreg brukar ca 1 TWh (basert på installert effekt) og har 300 direkte tilsette.

Om dette reknestykket stemmer, så brukar datasenter halvparten så mykje energi pr direkte tilsett som aluminiumsindustrien. Når vi veit at aluminiumsindustrien er den mest kraftkrevjande delen av prosessindustrien, så er dette høgt. Men det er ein stor x-faktor i dette reknestykket, og det er ringverknader. Her er det svært vanskeleg å finne data som kan samanliknast, for alle prøver å blåse opp ringverknadene av eigen aktivitet.

Batterifabrikkar er også eit nytt kraftkrevjande innslag i norsk industri. Energiforbruk pr tilsett er ein god del lågare enn i datasenter – om lag ein tredel kan det sjå ut til. Men her er det vanskeleg å finne gode data då vi førebels berre har planar her i landet.

Mi haldning er at vi bør sjå på datasenterindustrien som på anna kraftkrevjande industri og vurdere den deretter. Samfunnsnytten må vurderast basert på direkte og indirekte sysselsettingseffekt, verdiskaping og eksport. Både for prosessindustrien og datasenter bør vi ha ein strategi for å auke ringverknadene. For prosessindustrien er det vidareforedling og spesialisering. For datasenter kan det vere nisjar innan IKT, men det er ikkje mitt felt.

Det er naturleg at eit land som har god og rimeleg tilgang på fornybar energi, vil tiltrekke seg industri der energikostnadene er ein dominerande del av totalkostnadene, og der klimarekneskapen er viktig. Spørsmålet er om vi er budd på denne utviklinga. Det er på tide å få ein industristrategi som tar inn over seg denne utviklinga, og som bidrar til å skape ringverknader og sikre sysselsetting og eit variert næringsliv etter olja.

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , ,

Ei vedkjenning frå ein grøn kraftsosialist

Posted on 2021-03-03 | 2 kommentarer

Dagens industridebatt tar meg femti år tilbake i tid.

Eg begynte min yrkeskarriere i kraftforedlande prosessindustri på syttitalet. Då var eg ein engasjert miljøforkjempar og hadde tillitsverv i SV. På den tida var det eit antagonistisk forhold mellom miljørørsla og prosessindustrien. Mange i industrien såg på miljøkamp og vassdragsvernsom eit trugsmål, og i miljørørsla var prosessindustrien lite populær. Eg snakka lite om kvar eg stod politisk på jobben, og eg snakka lite om yrket mitt i miljørørsla. Det har ikkje alltid vore like enkelt å stå med eit bein i miljøkampen og eit bein industrien. Men eg har alltid trivest i industrimiljøet, og eg har vore stolt av å få lov å vere med på å utvikle prosessindustrien. 

Alt på åttitalet begynte eg å skrive om miljøteknologi – reinare produksjon og nye produkt for eit meir miljøvennleg samfunn. Den gangen blei det møtte med skuldertrekk og skepsis. Ved eit høve opplevde eg å få nei til ein jobb i eit forskingsinstitutt fordi leiinga var redd for at mitt miljøengasjement skulle skremme vekk kundar. På denne tida var det også ein del økonomar som meinte vi burde legge ned prosessindustrien og overlate slik produksjon til lågkostland. Men tidene har endra seg. Industrien tok utfordringa og satsa på ny og meir miljøvennleg teknologi. I dag er norsk prosessindustri teknologisk leiande, og mange meiner det skuldast at vi var tidleg ute med miljøkrav her i landet. 

Parallelt med engasjementet for ein grønare prosessindustri har eg jobba for å auke forståinga for industrien i det politiske miljøet. Då SV for ein del år sidan snakka om å produsere og eksportere fornybar energi, fekk eg gjennomslag for at eksport av kraftkrevjande produkt er eit godt alternativ, og eg fekk faren for karbonlekkasje (utflagging av kraftkrevjande industri) inn i arbeidsprogrammet. Samtidig ser eg at kraftutveksling kan ha positiv klimaeffekt. Eg har også jobba for CO2-kompensasjon (kompensasjon for auke i kraftpris) og kjempa mot opphavsgarantifør dei fleste visste kva det var. Og heile tida har eg utfordra prosessindustrien på klima og miljø. 

Det er hyggeleg for ein pensjonert industrimann å sjå den offensive klima- og miljøsatsinga som prosessindustrien lanserte i Prosess 21, men eg har framleis nokre utfordringar til bransjen. Dei lit for mykje på bioenergi som verda vil få for lite av. Alternative reduksjonsmetodar vil krevje både forsking og meir fornybar energi. Men vi har ikkje noko val om vi skal bli klimanøytrale. Samtidig bør vi forvente at ein bransje som legg beslag på så mykje rein energi, skaffar fleire arbeidsplassar ved å satse meir på spesialisering og vidareforedling slik Elkem og Borregaard hat gjort.

Omfanget av norsk prosessindustri som har eit stort innslag av utanlandsk eigarskap, har lenge vore relativt stabilt. Men no ser vi plutseleg ein stor interesse for å etablere ny kraftkrevjande industri for dei nye grøne marknader. Det gjeld blant anna batteriproduksjon, hydrogenproduksjon og datasenter. Dette er produksjon som krev store mengder fornybar energi, og som alle industribedrifter treng dei areal og kan ha negative konsekvensar for miljø. Det er sjølvsagt grenser for kor mykje kraftkrevjande industri vi bør ha her i landet. Men dette er ein diskusjon som det er vanskeleg å føre fordi vi manglar eit samlande faktagrunnlag for kraftbalansen. Det er også innlysande at vi må stille minst like strenge krav til miljø og arealbruk til slike bedrifter som alle andre. Merkelappen grøn industri er ikkje ein fribillett, men eit ansvar.

Det som gjer at eg i innleiinga ser femti år tilbake i tid, er tendensane til aggressiv skyttargravskrig om kraftkrevjande industri på linje med det eg opplevde på åttitalet. I sosiale media har eg inntrykk av at debatten tar til å nærme seg ein identitetskamp. Men treng det ende slik?

Vi kom trass alt ut av krigen mellom prosessindustri og miljøaktivisme på åttitalet. Vi bør klare det igjen, eller rettare – vi må klare det for å oppfylle dei klima- og miljøkrava FN utfordrar oss på.

Alf Holmelid

2 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Også grøn industri treng kompetent kritikk

Posted on 2021-02-17 | 1 kommentar

Miljøkrav og aktiv medverknad til eit betre miljø må bli minst like viktig for næringsutvikling som marknad, kapital og teknologi. Dette skreiv eg i ein kronikk for snart førti år sidan  då slike synspunkt blei sett på som urealistisk idealisme. Sidan den tid har mykje endra seg. Miljørørsla er i dialog med næringslivet, grøne marknader veks fram, og kapitalen søkjer seg mot grøn industri. Det er all grunn til å glede seg over denne utviklinga. Men den kjem ikkje utan utfordringar, og den reduserer ikkje behovet for ei offensiv miljørørsle som utfordrar næringslivet.

På sytti- og åttitalet var det ofte skarpe frontar mellom miljørørsla og industrien. Miljøorganisasjonane gjennomførte aksjonar som fekk store medieoppslag, og miljøkampen blei etter kvart løfta inn på den politiske arenaen. Industrien på si side skulda miljørørsla for å bestå avnaive idealister og bidra til nedlegging og utflagging av nøkkelindustri. Det fanst folk med nyansert syn på begge sider, og miljøtiltak var ikkje noko nytt i industrien. Men hovudbiletet var konfrontasjon og gjensidige skuldingar om manglande innsikt. På nittitalet blei det skrive analyser som spådde at miljøkrav og konkurranse frå lågkostland ville knekke norsk prosessindustri.

Men pessimistane tok feil. Miljøkrava blei innført gradvis, og det kom støtteordningar for miljøinvesteringar. Industrien tok utfordringa og satsa offensivt på teknologiutvikling. Ny teknologi førte ofte til betre produkt og meir kostnadseffektiv produksjon i tillegg til å innfri nye miljøkrav. Offensiv miljøsatsing blei eit konkurransefortrinn, og forureining blei til nye forretningsidear. Eit klassisk eksempel er røyken frå ferrolegeringsverk. Etter omfattande utviklingsarbeid blei den konvertert  til microsilica som er ei verdifull tilsetting til betong. I dag er det mange som meiner at vi knapt hadde hatt prosessindustri i Noreg i dag dersom vi ikkje hadde vore tidleg ute med miljøkrav som initierte offensiv teknologiutvikling.

Etter kvart som klima har blitt ein viktig del av miljøkampen, har det blitt meir vanleg at miljøorganisasjonar samarbeider med industribedrifter. Deler av industrien har blitt ein alliert i arbeidet for å spare energi og redusere klimautslepp. Miljørørsla har blitt ein pådrivar for å etablere arbeidsplassar for eit samfunn basert på nullutslepp, fornybar energi og sirkulær økonomi. Behovet for grøn omstilling er no i ferd med å få gjennomslag i politikk og næringsliv. Men det er ingen grunn for miljørørsla og den delen av venstresida som har fronta miljøkampen, å kvile på sine laurbær. Omstillinga byr på mange utfordringar som miljøorganisasjonane bør engasjere seg i.

Praktisk talt all industri brukar ressursar og har uheldige konsekvensar for natur og miljø.

Grøn industri er ikkje noko unntak. Den blir ofte møtt med kritikk for forureining og lite berekraftig bruk av naturressursar. Eksempel er produksjon av batteri og solceller som vi treng i eit nullutsleppssamfunn. Det kan vere irriterande for oss som kjempar for grøn industri, å kjenne på at denne industrien ofte møter hardare kritikk for ressursbruk og miljøkonsekvensar enn annaindustri. Mange er redd for at det kan seinke den nødvendige omstillinga frå fossil til fornybar og grøn industri. Men kanskje vi heller skal snu denne kritikken til noko positivt.

Grøn industri bør lære av industrihistoria og ta sakleg kritikk som ein inspirasjon til å ligge i front når det gjeld miljø og ressursbruk. Vi bør applaudere at opinionen set fokus på miljøproblem og sosial berekraft i alle ledd av verdikjeda inklusive gruvedrift. Det kan utløyse dokumentasjonskrav og standardar  som er til fordel for seriøse aktørar. Den grøne industrien må ta mål av seg til å vere leiande på miljø og berekraft. Produksjon av batteri som no er eit heitt tema her i landet, bør bli møtt med krav om resirkulering og dokumentasjon av ressursuttak. Det vil både industrien og miljøet tene på. Tar vi denne utfordringa, kan vi på nytt få eit konkurransefortrinn, og Noreg kan bli ein leiande teknologinasjon for grøn industri.

Det grøne skiftet er avhengig av å få flytta ressursar og kapital frå fossil til grøn industri. Men kapitalistar som investerer i grøne prosjekt, er framleis kapitalistar. Det bør ikkje forhindre venstresida i frå å arbeide for grøn omstilling. Paradigmeskiftet som vi no står overfor, gir oss eit høve til å kjempe fram nye strukturar i næringslivet. Den grøne omstillinga er avhengig av politiske føringar og offentleg støtte. Det kan opne for å legge føringar som sikrar at dei verdiane samfunnet legg inn, kjem arbeidarane og fellesskapet til gode.

Grøn industri treng kompetent grøn og raud kritikk. Det vil bidra til den teknologiske og organisatoriske utviklinga som vi treng for å få ei vellukka grøn omstilling.

Alf Holmelid

Innlegget har stått på trykk i Energiogklima og i Fædrelandsvennen

1 kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , ,

Det grøne skiftet er mogeleg

Posted on 2021-02-14 | 3 kommentarer

Eit innlegg frå ein tilsett ved NTNU sirkulerer no på sosiale media. Der blir det hevda at det grøne skiftet er umogeleg blant anna fordi vi ikkje har plass til å produsere den fornybare energien. Då kan det vere på sin plass å hente fram denne artikkelen frå nokre år tilbake. Den viser at vi kan dekke meir enn det totale energibehovet i verda med solceller i Sahara. 

Det er sjølvsagt ikkje det vi vil gjere. Vi vil få ei blanding av solenergi, offshore vindenergi, vasskraft, jordvarme mm. Klimapanelet reknar også med ein liten del atomkraft. Men eksempelet med Sahara viser at det er ei overkommeleg utfordring vi står overfor.

Dei som deler artikkelen frå ein tilsett ved NTNU, argumenterer ofte med at svaret er ein dramatisk reduksjon i forbruket. Eg er samd i at vi bør redusere forbruket av mange gode grunnar. Heilt sidan vi fekk rapporten Limit to growth på syttitalet, har overforbruk av ressursar i den rike delen av verda vore eit sentralt spørsmål. Men det er ikkje snakk om enten grønt skifte eller redusert forbruk. Vi treng begge deler.

Det grøne skiftet vil kreve store omstillingar. Påstandar om at det er umogeleg, vil lett auke motstanden mot å gjere noko. Konsekvensen blir fortsatt satsing på fossil energi med store negative konsekvensar som i første omgang vil råke utsette grupper langt frå oss her oppe i det kalde nord. Når vi merkar konsekvensane på kroppen, er det kanskje for seint å unngå dramatiske grep.

Alf 

3 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , , ,

Miljøtabbe av regjeringa

Posted on 2020-12-26 | Legg igjen en kommentar

Nyleg blei det inngått ein ny fireårsavtale mellom statsføretaket Enova og Klima- og miljødepartementet. Mange hadde venta at den nye avtalen skulle forsterke arbeidet for energisparing som blir stadig meir aktuelt når vi skal erstatte all fossil energi med fornybar energi. Energisparing er eit viktig og miljøvennleg supplement til produksjon av fornybar energi og er heilt avgjerande for å nå klimamåla våre. Men utruleg nok så går regjeringa i motsett retning og fjernar energisparing som eit overordna mål i avtalen med føretaket.

Enova er oppretta for å bidra til å omstille Noreg til lågutsleppssamfunnet, og regjeringa har overført ein del av ansvaret for energisparing og klimatiltak til føretaket. I 2019 løyvde Enova over fem milliardar kroner til ulike tiltak i industri og private bustadar. Midlane kjem frå staten og frå den straumrekninga vi alle betalar. Eit påslag på eitt øre pr. KWh for privat forbruk gir Enova om lag fire hundre millionar kroner i årleg inntekt. Ein del av dette går tilbake til huseigarane som støtte til energiøkonomiseringstiltak, men langt i frå så mykje som er betalt inn, og langt i frå så mykje som må til for å nå dei måla vi har sett oss for energisparing.

Dei elleve første månadane i år har Enova berre utbetalt 139 millionar kroner til energisparing i bustadar. I den fireårsavtalen som gjeld for perioden 2017 – 2020 er det presisert at 250 millionar årlig skal være et minimum. Men Enova har ikkje klart å bruke opp pengane som er sett av til dette føremålet. Likevel har Enova vedtatt å kutte i tiltak og støttebeløp frå 1. juli 2021. Naturvernforbundet saman med mange andre organisasjonar har protestert på denne utviklinga og krev at støttebeløpa må doblast og nye støtteordningar innførast. Enova må støtte populære tiltak som folk flest har økonomi til å gjennomføre.

I den nye avtalen mellom Klima- og miljødepartementet og Enova er energisparing ytterlegare nedprioritert. Enova skal framleis arbeide for reduksjon i klimagassutslepp i ikkje-kvotepliktig sektor som er alle sektorar unntatt industri, fram til 2030. I tillegg skal dei fremme teknologiutvikling og innovasjon som kan redusere utsleppa ytterlegare fram i mot 2050. Dette er sentrale satsingsområde for å nå våre klimamål og sikre vår posisjon som ein industrinasjon. Men energiøkonomisering som er heilt avgjerande for å få nok fornybar energi til elektrifisering og industriutvikling, er ikkje lenger med som eit av dei overordna måla i mandatet.

Fornybar energi er ein knapp ressurs. Skal vi nå målet om null utslepp av klimagassar i 2050, så må vi erstatte all fossil energi med fornybar. Men det vil ta lang tid å bygge ut nok miljøvennleg energi. Dessutan har all produksjon av fornybar energi i større eller mindre grad negative konsekvensar for natur og miljø. Derfor må vi spare på energien for å få energibalansen til å gå opp. Energisparing er kanskje det viktigaste enkelttiltaket for å nå klimamåla våre. Sparer vi energi, så sparer vi også på andre viktige ressursar som går med til å produsere, lagre og transportere energi.

Energisparing er framme i den politiske debatten med jamne mellomrom. Men resultata har så langt vore sparsame. Det vi har spart med meir energieffektive bygg, har langt på veg blitt spist opp av større areal og større krav til komfort. I den oppheta debatten om vindenergi, har det blitt fornya fokus på energisparing. Enkelte opererer med eit sparepotensiale i bygg på opp mot 30 – 40 TWh innan 2050. Dette er eit svært optimistisk estimat som vil krevje at alle nybygg heretter er nullhus eller plusshus, og at det i tillegg blir satsa på energiøkonomisering og energiproduksjon i eksisterande bygg. Det vil krevje ei langt kraftigare satsing frå styresmaktene enn det vi ser i dag.

I ein situasjon med stort behov for elektrifisering og med konflikt kring produksjon av fornybar energi, er det heilt uforståeleg at regjeringa satsar så lite på energisparing. Det er ei utvikling vi må få snudd om vi skal nå klimamåla og skape trygge arbeidsplassar. Vi kan ikkje nedprioritere den mest miljøvennlege energien i ein situasjon med aukande behov for rein energi.

Alf Bolmelid

innlegget stod på trykk i Fædrelandsvennen julaftan

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Elektrifisering er ikkje nok

Posted on 2020-09-18 | 2 kommentarer

Agder fylkeskommune med rådmann Tine Sundtoft i spissen satsar på å skape Electric region Agder. Kristiansand kommune følgjer opp og vil nå sine klimamål med ei offensiv satsing på elektrifisering i samarbeid med Agder Energi. Alt dette er vel og bra. Men elektrifisering må ikkje bli ei sovepute som fører til at vi gløymer det viktigaste klimatiltaket – reduksjon av det totale energiforbruket. Elektrisk energi i frå fornybare kjelder vil i lang tid framover vere ein avgrensa ressurs som vi må spare på. Vi blir ikkje meir miljøvennlege jo meir elektrisitet vi brukar.

Skal vi nå målet om netto null utslepp av klimagassar i 2050, så må all fossil energi erstattast avfornybar energi. Men det vil ta lang tid å bygge ut nok fornybar energi. Dessutan har all produksjon av fornybar energi i større eller mindre grad negative konsekvensar for natur og miljø. Derfor må vi avgrense det totale energiforbruket samtidig som vi satsar på utbygginga av ny fornybar energi. Det  må eit skikkeleg krafttak til på begge desse områda dersom vi skal ha sjanse til å nå måla i Parisavtalen.

Berre 15% av energiforbruket i verda er fornybar energi i dag, og det meste av detet er bioenergi. Dei siste åra har veksten i det globale energiforbruket spist opp auken i produksjon av fornybar energi. Dette er ei farleg utvikling som vi må snu dersom vi skal nå klimamåla. Sidan Noreg er velsigna med mykje vasskraft, er situasjonen langt betre her i landet. Omlag halvparten av vårt totale energiforbruket er fornybar energi. Men sjølv med dette gunstige utgangspunkt vil det vere krevjande å bli kvitt all fossil energi utan å satse på energisparing i tillegg til elektrifisering og aukaproduksjon av fornybar energi.

Så lenge eg har drive med politikk, og det har blitt nokre år, så har vi snakka om energisparing. Det har blitt lagt fram ei rekke rapportar som viser at vi har eit stort potensiale for energiøkonomisering, men vi har langt i frå tatt ut dette potensialet. Innan bustadsektoren har det skjedd ein del positive ting med nye byggforskrifter. Men ser vi på statistikken, så har satsinga på energiøkonomisering langt på veg blitt spist opp av auken i folketal og bustadareal. Noko av det same ser vi i transportsektoren. Effekten av meir moderne bilar blir langt på veg spist opp av auka bilbruk.

Transportsektoren står for store klimautsleppa, og elektrifisering av denne sektoren er heilt avgjerande for å nå klimamåla våre. Men elektrifisering er ikkje nok. Fornybar energi er ein knapp ressurs som alternativt kan brukast til å erstatte fossil energi og skape nye grøne arbeidsplassar. Derfor må vi også i transportsektoren spare energi i tillegg til å elektrifisere. Vi må redusere bruken av privatbil og ikkje skape eit bilbasert samfunn med bilbaserte kjøpesenter og overdimensjonerte motorvegprosjekt. Arealpolitikken og samferdselspolitikken må henge saman med klimapolitikken.

Naturvernforbundet i Noreg har lagt fram ein rapport som viser at det er mogeleg å redusere energiforbruket i bygg med 15% i løpet av ti år og med 50% i løpet av 30 år. Energisparing er god privatøkonomi, god samfunnsøkonomi og eit godt klimatiltak. Men det er ikkje eit område som trekkjer til seg private investorar med fokus på maksimal profitt. Derfor må politikarane ta ansvar og skape rammevilkår for energisparing. Men det har vi diverre sett lite av hittil. Med nokre få unntak har eg ikkje høyrt politikarar som har markert seg på energisparing, og som har lagt fram konkrete tiltak som monnar.

Spart energi er den beste energien. Den har ikkje utslepp, og den belastar ikkje natur og miljø. Energisparing er kanskje det viktigaste enkelttiltaket for å nå klimamåla våre. Sparer vi energi, så sparer vi også på andre viktige ressursar. No er det viktige planprosessar i gang både i Agder fylkeskommune og Kristiansand kommune. Her må politikarane innarbeide ambisiøse mål for energisparing og ikkje la elektrifisering bli ei sovepute.

Alf Holmelid

Innlegget  står på trykk i Fædrelandsvennen i dag

2 kommentarer

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , , ,

Fornybar energi er ein knapp ressurs

Posted on 2019-12-18 | Legg igjen en kommentar

Skal vi nå klimamåla i Parisavtalen og andre internasjonale avtaler, så må all fossil energi erstattast av fornybar energi i løpet av tretti år. Dette er eit svært ambisiøst mål som inneberat vi må satse maksimalt på å utvikle ny grøn teknologi. Men det er ikkje nok. Naturvernforbundet har nyleg lagt fram ein rapport som viser at vi i tillegg må avgrense energiforbruket dersom vi skal unngå for store inngrep i viktige naturverdiar. Det er ikkje nok å konvertere frå fossil til fornybar energi. Vi må også spare energi.

For eit år sidan presenterte klimapanelet i FN ein rapport om korleis det går med oppfølginga av Parisavtalen og med målet om å avgrense den globale temperaturauken til 1,5 grader. Rapporten konkluderer med at dei menneskeskapte klimautsleppa må reduserast med 45% innan 2030. I 2050 må klimautsleppa vere netto null. Skal vi nå desse ambisiøse måla, så må politikarane handle no. Den nødvendige omstillinga vil krevje omfattande endring innan energi, industri, bygningar, transport og byutvikling.

I mai i år presenterte naturpanelet i FN sin rapport. Den var ikkje mindre utfordrande. Menneskeleg aktivitet trugar eksistensen til ein million artar. Både land og hav blir i akselererande grad endra av menneskeleg aktivitet i form avindustri, bygg, transport og landbruk. Energiproduksjon, også produksjon av fornybar energi, er ein del av den aktiviteten som legg press på naturen. Produksjon og distribusjon krev plass og andre ressursar. Derfor kan vi ikkje sløse med energi,sjølv om den er fornybar.

Produksjonen av fornybar energi er i rask vekst. År etter år overgår veksten prognosane frå det internasjonale energibyrået, IEA. I dag utgjer fornybar energi 15%  av det globale energiforbruket. Men det er ikkje lenge til vi bør vere oppe i 50% og 100%. Overgangen til fornybar energi er ikkje smertefri. Det ser vi tydeleg i diskusjonane om vindkraft med sine konsekvensar for naturverdiar og biologisk mangfald. Inga energikjelde er utan negative konsekvensar. Skal vi nå klimamåla og unngå uakseptable inngrep i naturen, så må vi satse på energisparing i tillegg til utbygging av grøn energi.

Rapporten frå Naturvernforbundet diskuterer korleis vi kan erstatte all fossil energi med fornybar energi her i landet utan å gjere for store naturinngrep. Noreg er velsigna med mykje fornybar vasskraft. Like vel er over halvparten av energiforbruket fossilt. Rett nok er elmotoren vesentleg meir effektiv enn bensin- og dieselmotoren, men behovet for fornybar energi er like vel betydeleg. Skal vi legge om til fornybar energi, så må vi redusere energiforbruket, eller vi måprodusere meir med dei konfliktane det inneber.

Ser vi bort i frå oljesektoren som det vil føre for langt å komme inn på her, så er det to område der vi bør spare energi, og det er transportsektoren og byggsektoren. Industrien har også eit stort energiforbruk, men der bør det vere god tilgang på energi for å kunne skape arbeidsplassar til erstatning for dei som vil bli borte i oljesektoren.

Naturvernforbundet argumenterer i sin rapport for at vi kan redusere energiforbruket i bygg med 10 TWh i løpet av 10 år. Dette svarar til produksjonen frå 15 Alta-kraftverk. Fleire studiar viser at vi i løpet av 30 år kan halvere energiforbruket i bygg frå 80 til 40 TWh. Regjeringa er langt mindre ambisiøs, og den har vist manglande evne til å ta i bruk effektive verkemiddel for å nå sine eigne mål for energisparing. No er det jamvel planar om å innføre nettariffar som straffar dei som sparer energi. Det er på tide med ein meir offensiv innsats for energisparing i bygg slik at meir av den fornybare energien kan gå til å erstatte fossil energi. 

Etter bompengekaoset i valkampen har regjeringa signalisert at det kan bli aktuelt å fire på kravet om å avgrense privatbilbruken i byar. Dei snakkar om å erstatte tak på biltrafikk med tak på utslepp frå biltrafikk. Det kan høyrast fint ut i første omgang. Men det viser manglande forståing for at fornybar energi er ein knapp ressurs, i alle fall i mange år enno. I tillegg har elbilen framleis både klimautslepp og forbruk av knappe ressursar i produksjonsfasen. Elektrifiseringa av transportsektoren må forserast om vi skal nå klimamåla. Men fornybar energi bør gå til å erstatte fossil energi, ikkje til å auke energiforbruket. Elbilar bør erstatte fossilbilar, ikkje komme i tillegg. Det er all grunn til å halde fast på målet om at trafikkveksten i byane skal handterast med kollektiv, sykkel og gange.

Vi må forsterke satsinga på fornybar energi for å nå måla i Parisavtalen. Men tilgangen på fornybar energi er ikkje utan grenser, og produksjonen kan ha negative konsekvensar for viktige naturverdiar. Skal vi ta vare på både natur og klima og samtidig ha energi til ny industriutvikling, så må vi spare energi der vi kan. Vi må få fart på energisparing i bygg og avgrense bilismen, sjølv om den energien vi brukar, er fornybar.

Alf 

Kronikken står på trykk i Fædrelandsvennen i dag

 

 

 

 

 

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , , , , ,

Trist slutt for Jernstøperiet

Posted on 2013-12-03 | Legg igjen en kommentar

havvindmolle-og-heikki_c3 Utruleg trist melding i media i dag. Vestas Casting eller Jernstøperiet som dei fleste seier, skal avvikle, og 150 tilsette må forlate ein tradisjonsrik arbeidsplass og blir arbeidslause.

Det er overraskande at dei nye eigarane, VTC Partners, legg ned så raskt etter at dei overtok. Var det planen heile tida?

Denne industrien står overfor fleire utfordringar. Leverandørar til vindenergi såvel som til solenergi møter sterk konkurranse frå Kina. Fornybarsatsinga, spesielt vindkraftsatsinga, har også stagnert noko, blant anna på grunn av finanskrisa.
Og sist men ikkje minst skaper det oljedrivne kostnadsnivået her i landet utfordringar for landbasert industri. Dette er utfordringar som vi bør ta på alvor om vi skal klare å oppretthalde eit robust næringsliv her i landet.

Alf

Legg igjen en kommentar

Publisert i Næring og miljø

Merket med , , ,