Category Archives: Fagleg politikk

Fagrørsla og demokratiet

Posted on 2025-07-24 | Kommenter innlegget

Vi har nyleg feira første mai, og i desse dagar blir det arrangert ein konferanse som tar opp situasjonen for demokratiet i vår del av verda. Dette samantreffet kan vere eit godt høve til å minne om kor viktig fagrørsla og fordelingspolitikken er for utviklinga av demokratiet.

Fordelingspolitikk er ikkje berre eit spørsmål om rettferdig fordeling av verdiskapinga i samfunnet. Det er også eit spørsmål om maktfordeling og demokrati. Fagrørsla sin kamp for å sikre at arbeidstakarane får sin rettmessige del av verdiskapinga, er også ein kamp for maktfordeling og ei demokratisk utvikling.

Den amerikanske høgsterettsdommaren Louis Brandeis uttalte for hundre år sidan at «vi kan ha demokrati, eller vi kan ha rikdom konsentrert i hendene til dei få, men vi kan ikkje ha begge deler.» Dette er tydeleg tale, og med Trump i Det kvite hus ser det ut til at han kan få rett.

USA har fått eit regime som utfordrar demokratiet. Landet har fått ein president som riv ned forskjellen mellom sanning og løgn – mellom fakta og ville påstandar – mellom kunnskap og konspirasjonsteoriar. Han går til angrep på ytringsfridomen og den frie pressa. Den frie forskinga blir tvinga i kne, og alle kritiske røyster blir truga til servilitet og tagnad.

Trump riv ned statsapparatet og rettssystemet for å samle meir makt på eigne hender. Han allierer seg med verdas rikaste og mektigaste forretningsfolk og skaper eit oligarki som trugar demokratiet. Dei som betalar prisen, er folk flest som får prisauke, dårlegare velferd og utrygge jobbar. I lang tid har arbeidstakarane fått ein stadig mindre del av verdiskapinga. Dei på golvet har ikkje følgt med i velstandsutviklinga, fattigdomen aukar og dei rike blir rikare.

USA manglar diverre ei sterk fagrørsle som kan stå opp i mot denne utviklinga. Fagrørsla har ikkje styrke til å kjempe for rettferdig fordeling og bygge samfunnstillit som kan trygge demokratiet. Berre ti prosent av arbeidstakarane i USA er fagorganiserte. Mange bedrifter med gigantselskap som Amazon og Tesla i spissen driv regelrett kamp mot fagorganisering. Når ingen er i stand til å ta kampen for dei som slit med å betale rekningar og renter, så ligg landet opent for ekstreme høgrekrefter med fascistiske tendensar.

Vi har ikkje amerikanske tilstandar her i landet. Men stadig meir kapital blir samla på stadig færre hender. I følge Perspektivmeldinga 2024 har den rikaste ein-prosenten i Norge auka sin del av nettoformuen frå 18,1 prosent i 2012 til 22,3 prosent i 2022.

Med kapital følgjer det makt – både makt over eigedom og arbeidsplassar og mediemakt som gir politisk makt. I det siste har vi også sett at kapitaleigarane organiserer seg og brukar store summar på å kjempe i mot skatt på kapital. Næringslivet treng kapital, men vi kan ikkje vere blinde for at konsentrasjon av kapital er konsentrasjon av makt og mindre demokrati.

Den kjente økonomen Piketty skriv om dei moderate forskjellane i Norden i si bok Kapital og ideologi. Han legg vekt på at det ikkje er ein naturgitt situasjon. Det egalitære samfunnet er eit resultat av politiske val. Samtidig åtvarar han i mot å ta situasjonen for gitt. Utan fagleg kamp og skatt på kapital og arv vil vi få konsentrasjon av kapital og makt. Andre økonomar som Kalle Moene legg vekt på fagrørsla si rolle gjennom trepartssamarbeidet.

I motsetning til i USA så står fagrørsla sterkt her i landet. Femti prosent av arbeidstakarane er fagorganiserte. Det er liten tvil om at det er ei hovudårsak til at vi har hatt ei heilt anna utvikling her i landet enn i USA. Fagrørsla har kjempa ein solidarisk lønnskamp for å hindre at kapitaleigarane skal stikke av med ein for stor del av verdiskapinga. Saman med ein progressiv skattepolitikk har det skapt eit samfunn med moderate forskjellar og lagt grunnlaget for ein samfunnssolidaritet som styrker demokratiet. Det er på tide at fagrørsla og fordelingspolitikken får ein større plass i debatten om framtida for det liberale demokratiet.

Vi kan oppsummere med diktaren Stig Holmås: «… og fagforeiningane. Utan dei hadde vi ingenting»

Alf Holmelid

Innlegget har stått på trykk i Fvn

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk

Stille gater – styrka kamp

Posted on 2021-04-29 | Kommenter innlegget

For andre året på rad blir det stille i gatene på arbeidarrørsla sin internasjonale kampdag. Men kampen for eit meir rettferdig og solidarisk samfunn vil ikkje stilne. Den vil vekse i styrke. Forskjellane i samfunnet aukar, og klimaet og naturmangfaldet er truga. Koronakrisa har vist oss verdien av solidaritet og fellesskap, men den har også vist at dei som har lite frå før, blir hardast ramma. Derfor vil arbeidarrørsla også i år bruke 1. mai til å samle styrke til kamp for fordeling og miljø. 

Noreg er i ferd med å bli eit forskjellssamfunn. Forskjellane aukar, og dei rikaste kontrollerer ein stadig større del av dei verdiane som vi skaper her i landet. Nyleg kom det ein rapport frå Statistisk sentralbyrå som har sett nærare på denne utviklinga. Der dokumenterer forskarane at forskjellane er langt større enn det vi har trudd hittil.  Den rikaste 0,01% av befolkninga står for 6% av all inntekt her i landet, og dei betaler berre 10 – 20% skatt av dei reelle inntektene sine. 

Dei aukande forskjellane er ikkje berre eit spørsmål om rettferdig fordeling. Utviklinga av eit forskjellssamfunn er ein trussel mot samfunnstilliten og mot demokratiet. Med rikdom følgjer det makt, og vi har sett frå USA kva stor skeivfordeling av rikdom og makt kan føre til. USA er også eit eksempel på korleis det kan gå med eit samfunn når fagrørsla blir svekka og ikkje har makt til åkjempe for dei svake. Vi treng ei sterk fagrørsle som i tråd med sine tradisjonar kan kjempe for rettferdig fordeling av verdiskapinga i samfunnet.

Samtidig som dei rike blir rikare, blir det fleire fattige her i landet. Ein  rapport frå Statistisk sentralbyrå viser at over 11% av befolkninga høyrde til ein husstand med låg inntekt i 2017, mot 10,8% i 2014 og 9,6% i 2011. Dei fleste vaksne som er fattige i Noreg, har ikkje fulltidsjobb. Denne gruppa har også blitt ekstra hardt ramma av koronakrisa. Derfor er faste heile stillingar eit av fagrørsla sine mest sentrale krav. 

Vi har no om lag 200.000 arbeidsledige her i landet, noko som utgjer over 7% av arbeidsstokken. Arbeidsløysa er størst i låglønsyrke som utelivsbransjen, og mange slit med å få endane til å møtast. Opposisjonen på Stortinget har fleire gangar pressa regjeringa til å auke ytingane til dei som mista jobben då samfunnet blei stengt ned. Samtidig nektar regjeringa å stille krav om å avgrense utbytte og leiarløner i bedrifter som får krisestøtte frå staten. Til og med krisepakkane frå fellesskapet skal tydeleg vis bidra til auka forskjellar under denne regjeringa.

Koronakrisa har vist oss verdien av eit sterkt offentleg helsevesen som kan trå til når det er røyner på. Men den har også vist at det er rom for forbetringar. Det trengs meir ressursar og betre beredskap for å takle neste krise. Vi har samtidig sett at det her som i mange andre bransjar er ei utfordring med eit stort omfang av innleigd arbeidskraft. Kravet om auka grunnbemanning og faste heile stillingar er sentralt også i helsevesenet. Den omseggripande trenden med å overlate personalansvaret til bemanningsbyrå er eit framandelement i norsk arbeidsliv. Det er på tide å kvitte seg med bemanningsbransjen.

Både nasjonalt og internasjonalt blir det satsa store summar av fellesskapet sine ressursar for å stimulere økonomien og legge til rette for nye arbeidsplassar når krisa er over.  Mange land brukar dette høvet til å komme i gang med å legge om til eit grønare næringsliv. Det er viktig både for å redde klimaet og for å sikre varige arbeidsplassar. Men dette ser vi lite av her i landet, og vi kjem dårleg ut samanlikna med andre land vi likar å samanlikne oss med. Den tafatte haldninga til grøn omstilling er ekstra farleg for Noreg som har ein stor oljeaktivitet vi må erstatte med framtidsrettaarbeidsplassar.

Heldig vis ser vi no mange eksempel på samarbeid mellom fagrørsla og miljørørsla. Det kan setje fart i arbeidet med rettferdig grøn omstilling for å skape varige og berekraftige arbeidsplassar.Fagrørsla, miljørørsla og kyrkja har lenge jobba saman i alliansen Broen til framtiden, og i vinter la fagorganisasjonar, bondeorganisasjonar og miljøorganisasjonar fram felles krav om satsing på grøne arbeidsplassar. I Kristiansand blir det i samband med 1. mai arrangert ein nettdebatt mellom fagrørsla og miljørørsla om rettferdig grøn omstilling. Dette er heilt nødvendige alliansar for å få brei støtte til nødvendige tiltak for å nå klimamåla våre..

Koronakrisa har vist oss at vi står ved eit vegskilje. Vi er i ferd med å la forskjellane og klimautsleppa vekse til det er for seint å snu. 1. mai skal vi samle krefter for å snu denne utviklinga og bygge eit samfunn basert på solidaritet og berekraft.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen 30. april

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk

Merkt , , , , , , , ,

Hydro må tole kritikk

Posted on 2021-03-08 | Kommenter innlegget

Det delvis statseigde industrikonsernet Hydro skal selje ut to lønsame norske valseverk til eit amerikansk investeringsfond. Det har ført til protestar frå mange hald, ikkje minst frå dei fagorganiserte i Industri Energi. Desse protestane har fått økonomikommentator Reinertsen i Fædrelandsvennen til å gå heilt av skaftet. Han skriv at reaksjonane er rabiate og at folk snakkar som om dommedag er nær. Heile kommentaren er ei lettvint raljering bygd på påstanden om at dei som ikkje støttar hans syn, har generell mistillit til kompetansen i norsk industri og til utanlandsk eigarskap.

Det er berre nokre veker sidan vi fekk ein omfattande rapport frå prosessindustrien sitt eige forum Prosess21. Den peikar blant anna på at prosessindustrien bør satse på vidareforedling for å auke sysselsettinga i ein bransje som nyt godt av tilgang på store mengder rein energi. Rapporten er også tydeleg på at det er på tide å satse på sirkulær økonomi. Målet er å doble sysselsettinga. Då er det ikkje rart at dei tilsette og andre reagerer på at Hydro samtidig går i motsett retning. Vil den frigitte kapitalen bli brukt til å skape fleire framtidsretta arbeidsplassar? Det har vi høyrt lite om.

Vi har mange gode eksempel på seriøst utanlandsk eigarskap i norsk industri, ikkje minst her på Sørlandet. På det punktet er eg samd med Reinertsen. Utanlandske eigarar har satsa på å utvikle bedriftene på ein god måte. Men eg meiner like vel vi bør kunne diskutere om det er heilt problemfritt dersom alle bedriftene i strategisk viktige bransjar er på utanlandske hender. Eg trur det går greitt på kort og mellomlang sikt. Men kva skjer med utviklinga av neste generasjons teknologi. Blir den lagt til hovudkontoret? Er det ikkje då bra å ha ei bedrift med norsk hovudkontor? Og kva skjer når det er krise. Vi såg at Ericsson i Grimstad flytte heim under dotcom krisa.

Vi står no overfor ei enorm omstilling der staten går inn med store ressursar for å medverke til å utvikle ein allsidig industri som kan ta over når oljeaktiviteten blir redusert. Til eksempel har Hydro fått milliardstøtte til ny aluminiumsprosess på Karmøy. I denne situasjonen treng vi ein seriøs industridebatt der eigarskap og samfunnsansvar er ein viktig del av debatten.

Alf Holmelid

Innlegget er publisert av Fædrelamdsvennen i dag.

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk, Næring og miljø

Merkt , , , , ,

Fagarbeid er kunnskap

Posted on 2021-02-10 | Kommenter innlegget

Stenginga av grensene har synleggjort mangelen på fagarbeidarar her i landet. Enkelte har skulda på utviklinga av kunnskapssamfunnet. Men her må vi vere varsame med språkbruken og ikkje lage ein motsetnad mellom fagarbeid og kunnskap. Fagarbeid er kunnskap. 

Vi har hatt ein periode der for få har tatt utdanning innan yrkesfag. Det er mange grunnar til det. Ein av grunnane kan vere den sosiale dumpinga, det lausarbeidarsamfunnet og det lønspresset vi har sett i ein del bransjar. Det er heller ikkje å legge skjul på at allmennfag og akademisk utdanning har hatt høgre prestisje enn yrkesfag i mange miljø.

Men vi bør ikkje snakke som om der er motsetning mellom kunnskap og yrkesfag. Yrkesfag er kunnskap likså vel som akademiske fag. Eg har nyleg skrive om historia til Elkem og peika på at det ofte er det fruktbare samarbeidet mellom yrkesfag og akademiske fag som skaper innovasjon.

Samtidig ser vi at arbeidslivet endrar seg og kunnskapsinnhaldet i ulike yrke utviklar seg. Ta for eksempel eit fag som telekommunikasjon. Her har kunnskapsinnhaldet endra seg dramatisk på nokre tiår.

Vi styrker ikkje yrkesfaga ved å snakke negativt om kunnskap, men ved å forstå og formidle at yrkesfag er kunnskap og ein grunnstein i vårt arbeidsliv.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Dagsavisen i dag

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk

Merkt , , , ,

Kan fornybarindustrien presse fram berekraftig metallutvinning?

Posted on 2020-10-10 | Kommenter innlegget

Industrisamfunnet er ikkje nokon søndagsskole. Framveksten av industriarbeidarklassen inspirerte Marx til å utvikle sine teoriar om utbytting. Ein del av utbyttinga som er mindre omtalt, er rovdrifta på begrensa naturressursar og på den lokale arbeidskrafta som har gravd minerala fram i dagen. 

Mineral til industrien og til vårt daglege forbruk har blitt henta ut med liv og helse som innsats, ofte i fattige land i Afrika. Kynisk utnytting av barnearbeidarar har vore ein del av dette biletet. Gruveindustrien er kjent for å tiltrekke seg useriøse aktørar som allierer seg med korrupte styresmakter. Diverre har  rike land som drar nytte av denne utbyttinga, hatt lite fokus på problemet. 

I samband med framveksten av fornybarindustrien har dei uverdige forholda i deler av gruveindustrien blitt dratt fram i lyset. Vi ser stadig avsløringar om kritikkverdige forhold i utvinning av mineral som fornybarindustrien treng.Det er lett å tenkje at det er urettferdig å angripe fornybarindustrien for noko anna industri slepp unna med. Men vi som er opptatt av fornybarindustrien, bør heller sjå positivt på denne utfordringa. 

Med den fornya folkelege interessen for useriøs gruvedrift kan det bli mogeleg å presse industrien til å stille seriøsitetskrav til sine underleverandørar. Vi kan presse fram krav til resirkulering og berekraftig gruvedrift. Om fornybarindustrien som no er i fokus, går i front, så kan det bli eit viktig løft for forholda i land som leverer råvarer til all industri.

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk, Næring og miljø

Merkt , , , , ,

Bilde

Ytringsfridom og ytringsrom for alle?

Open debatt i det offentlege rom er ein sentral føresetnad for eit levande demokrati. Derfor er det viktig å verne om ytringsfridomen og skape eit raust rom for meiningsutveksling. I det siste har spørsmålet om grenser for ytringsfridom og tilgang til debattarenaer fått ny aktualitet. Men denne debatten har så langt hatt ei blindsone. Vi diskuterer om ytringsrommet er i ferd med å bli innsnevra for sentrale aktørar innan media, kultur og akademia, og det er bra. Men kva med ytringsrommet for arbeidarar?

Nyleg sette regjeringa ned ein kommisjon for ytringsfridom. Den har 18 velkvalifisert medlemmar frå universitet, media, kulturliv og frie yrke, mange med leiarposisjonar. Men det er ikkje funne plass til ein einaste arbeidar. Eg har presentert denne problemstillinga for leiaren i kommisjonen, Kjersti Løken Stavrum, men ho avviser blankt at det er noko problem. Stavrum legg vekt på at medlemmane i kommisjonen representerer seg sjølv og ikkje noko spesifikk gruppe. Det er heilt greitt. Men kan ikkje arbeidarar – reinhaldspersonale, servitørar, kontorpersonale, handverkarar eller industriarbeidarar – ha kunnskap og særeigne erfaringar som er relevant for diskusjonen om ytringsfridom og god samfunnsdebatt? Er ikkje innsnevringa av ytringsrommet på mange arbeidsplassar av interesse?

For ei tid sidan hadde Fædrelandsvennen eit hovudoppslag om opningstidene for utelivsbransjen i Kristiansand. I reportasjen blei det slått fast at ein samla utelivsbransje stod bak kravet om forlenga opningstid. Men det avisa kalla ein samla utelivsbransje, var representantane for arbeidsgivarane. Ingen tilsett eller fagorganisasjon som representerer dei tilsette, var intervjua. Dei tilsette var tydeleg vis ikkje rekna som ein del av utelivsbransjen. Kanskje vi må begynne å kalle det noplattforming for at media og leiaren i Ytringsfridomskommisjonen skal sjå poenget.

Oppslaget om utelivsbransjen er ikkje eit særtilfelle. Sist haust skreiv eg eit innlegg i Fædrelandsvennen der eg trekte fram fleire eksempel på den same usynleggjeringa av arbeidsfolk og fagrørsle. I saker om  næringsliv og arbeidsliv blir ofte arbeidsgivarane intervjua utan at arbeidstakarane og deira organisasjonar får det same høve til å komme til orde. Tilsvarande prioritering ser vi når avisa skal trekkje fram ressurspersonar frå Agder. Dyktige personar med bakgrunn frå fagrørsla glimrar med sitt fråvær – slik dei gjer i Ytringsfridomskommisjonen.

Då Arendalsveka opna med partileiarduell sist veke, fekk vi presentert den årlege undersøkinga av folks tillit til dei demokratiske institusjonane våre. Undersøkinga var på mange måtar positiv. Den viser at vi har fått større tillit til regjeringa og Stortinget i koronakrisa. Men målinga viste også at det er i ferd med å utvikle seg ei farleg kløft i det norske samfunnet. Folk med låg utdanning har vesentleg mindre tillit til dei demokratiske institusjonane her i landet enn folk med høg utdanning. Harald Stanghelle som er leiar for hovudkomiteen for Arendalsveka, kallar dette eit nederlag for det norske samfunnet.

Den store tillitskløfta kan skuldast at mange med låg utdanning ikkje kjenner seg att i den offentlege samtalen som skal bygge demokratiet. Dei opplever ikkje at deira kvardag og deira problem og synspunkt er representert i det som media og makteliten viser fram og diskuterer. Deira ytringsfridom er ramma inn av lojalitetsplikt og erklæringar om tagnad, og deira tilgang til tradisjonelle plattformer for samfunnsdebatt er i praksis minimal. Både media, her representert ved Fædrelandsvennen, og Ytringsfridomskommisjonen bør ta dette inn over seg. Alternativet er ei utvikling som kan bryte ned grunnlaget for demokratiet.

Alf Holmelid

Innlegget er publisert i Fædrelandsvennen

Kommenter innlegget

Posted on 2020-08-17 in Demokrati og folkestyre, Fagleg politikk, Journalistikk

Merkt , , , , ,

Usynleggjering av fagrørsla

Posted on 2019-11-12 | Kommenter innlegget

fanerSist fredag hadde Fædrelandsvennen ein god og viktig artikkel om kvinner i leiande stillingar i Agder, ikkje minst i offentleg sektor. Artikkelen viser at kvinnene har gjort sitt inntog i sentrale posisjonar og styrer viktige samfunnsinstitusjonar i landsdelen. Det er ei interessant utvikling i ein landsdel der kvinner med barn inntil nyleg måtte forsvare å arbeide i full stilling. Men artikkelen har ein veikskap. Den inngår i ein trend med usynleggjering av representantar og perspektiv frå fagrørsla.

I artikkelen er regiondirektøren i NHO Agder ført opp på lista over mektige kvinner i Agder, og det er vel og bra. Men kvinna som har den tilsvarande posisjonen i LO Agder, er ikkje med på lista. NHO-direktøren er også intervjua i artikkelen, men LO som organiserer mange i offentleg sektor, er ikkje invitert til å uttale seg om forholda for kvinner som arbeider i sektoren. Vi finn også fleire rådmenn på lista over kvinner i leiande posisjonar, men ingen kvinner med sentrale faglege tillitsverv i kommunesektoren er med. Dette er ei påfallande neglisjering av representantar for fagrørsla som har ei sentral rolle i arbeidet for å utvikle arbeidsplassen og legge til rette for likestilling i arbeidslivet.

Dette er ikkje eit eingongstilfelle. I fjor hadde Fædrelandsvennen eit stort oppslag med oversikt over dyktige kvinner frå Agder – kvinner som ordføraren i Kristiansand meinte vi burde løfte fram til nasjonale posisjonar. Det var eit flott initiativ. Men heller ikkje den oversikten inneheld kvinner med bakgrunn frå fagrørsla. Eg tok kontakt med redaksjonen og utfordra avisa til å løfte fram personar med verv i fagrørsla for å få større mangfald og breidde i samfunnsdebatten, men det var lite respons å få.

Dette er to eksempel som stadfestar eit generelt inntrykk av at personar og perspektiv frå fagrørsla ikkje står i fremste rekke når Fædrelandsvennen dekkjer ulike forhold i samfunnet. Arbeidsgivarsida, næringsorganisasjonar og ulike samfunnsaktørar blir ofte kontakta når avisa tar opp sentrale samfunnsspørsmål, men synspunkt frå fagrørsla glimrar ofte med sitt fråvær. Dette er ei uheldig usynleggjering av arbeidstakarorganisasjonane og den rolla dei spelar i den norske samfunnsmodellen som er grunnlaget for velferdssamfunnet vårt.

Fagrørsla er ein heilt sentral aktør i arbeidet for likestilling på alle nivå i arbeidslivet. Det er fagrørsla som har kjempa fram eit ordna arbeidsliv som gir alle, både kvinner og menn, anledning til å utvikle seg i sitt yrke. Skal vi lukkast i arbeidet for likestilling, er innsatsen til fagrørsla heilt avgjerande. I dag står kampen blant anna om heile faste stillingar i kvinnedominerte yrke i offentleg sektor. La oss vone at Fædrelandsvennen i større grad enn hittil tar med fagrørsla i sine spaltar, ikkje minst i den vidare debatten om likestilling i arbeidslivet i Agder.

Alf

Innlegget har stått på trykk i Fædrelandsvennen

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk, Uncategorized

Merkt , , , ,

Rettferdig grøn omstilling

Posted on 2019-06-11 | 2 kommentarar

Klimakrisa rykker stadig nærare, og FN etterlyser meir handlekraft i arbeidet for omstilling til nullutsleppssamfunnet.  For Norge som er så avhengig av oljeindustrien, kan omstillinga bli ekstra krevjande. Skal vi sikre arbeid til alle og trygge norsk økonomi, må vi få fart på arbeidet med å bygge opp ein grøn industri og eit grønt næringsliv. Det kan bli ein krevjande prosess med store endringar for den enkelte. Ingen kan love at det blir enkelt. Men vi bør love kvarandre at solidaritet og rettferd skal vere grunnmuren for den grøne omstillinga. Vi må ha eit ordna arbeidsliv med ei sterk fagrørsle som står opp for arbeidstakarane sine rettar. Eit samfunn med store forskjellar vil ikkje klare å skape tilstrekkeleg støtte for nødvendig omstilling.

I 2017 var over 170 000 personar direkte eller indirekte sysselsatt i petroleumssektoren i Norge. Over 20% av staten sine inntekter vil komme frå olje- og gassverksemda i 2019. Næringa står for 16% av vårt brutto nasjonalprodukt og 40% av all eksport. Dette viser at vi stå overfor ei formidabel oppgåve når vi skal  skape eit nytt grønt næringsliv som kan kompensere for den forventa reduksjonen i oljeaktiviteten. Samtidig må all anna industri og næringsaktivitet legge om til meir miljøvennleg produksjon og drift. Det er ei omstilling vi knapt har sett maken til i nyare tid.

Dagens regjering vil overlate omstillinga til marknaden, men den er lite eigna som motor for radikal omstilling. Vi treng ein aktiv statleg næringspolitikk når situasjonen krev teknologiutvikling og industriutvikling med høg risiko. Då vi fant olje i Nordsjøen og stod overfor ei stor industriomstilling, spelte den statlege industripolitikken ei sentral rolle. Den la grunnlaget for framveksten av eit norsk industrieventyr med ein verdsleiande  leverandørindustri. I dag står vi overfor ei ny og endå større omstilling som krev tilsvarande politisk handlekraft. Norsk industri er i verdstoppen på grunn av si omstillingsevne og ein aktiv næringspolitikk. Det er eit godt utgangspunkt for å møte dei nye utfordringane. Vi må ta vare på folka og kompetansen.

Den grøne omstillinga er ikkje berre store tal. Det er enkeltmenneske som skal skape den og leve med den. Skal vi løfte i flokk og yte vårt beste, må vi ha tillit til at byrdene og goda blir nokolunde rettferdig fordelt. Eit arbeidsliv med midlertidige tilsetjingar, tilkallingsvikarar og motstand mot organisering og tariffavtaler gir ikkje den tryggleiken som skal til for å skape engasjement for nødvendig omstilling. Vi må ha ei sterk fagrørsle og eit ordna arbeidsliv så folk slepp å stå åleine i vanskelege omstillingsprosessar. Den norske modellen med samarbeid mellom partane i arbeidslivet og regjeringa er som skapt for å takle storeomstillingar. Derfor må vi styrke og ikkje svekke trepartssamarbeidet slik dagens regjering legg opp til.

Vi må utvikle eit arbeidsliv som verdset arbeidstakarane, og der både statar og bedrifter investerer i kompetansen deira. Dette sa ungdomskandidat Dagfinn Svanøe frå El og IT Forbundet på den europeiske fagforeiningskongressen. Han viste til at det i IT-bransjen i Noreg alt er tendensar til å skifte ut tilsette i takt med behovet for nye system. Det er ikkje vegen å gå om vi skal makte å gjennomføre nødvendig omstilling med støtte frå dei tilsette. Mange kjenner frykt for at dei skal få dårlegare jobbar eller bli arbeidslause når vi skal legge om til eit grønare næringsliv. Eit nasjonal løft for etter- og vidareutdanning er heilt avgjerande dersom vi skal få til ei omstilling utan å skyve folk ut av arbeidslivet.

Tillit mellom folk og styresmaktene er ein grunnleggande føresetnad for å løyse store samfunnsutfordringar. Omstilling vil alltid skape uro for arbeid og inntekt. Derfor er det heilt avgjerande å ha ein effektiv fordelingspolitikk og ein sterk velferdsstat som kan skape den samfunnstilliten og den tryggleik som motiverer til innsats og nytenking. Store forskjellar er gift for solidariteten og for fellesskapet. Derfor vil dagens regjering med sin politikk for større forskjellar aldri komme i mål med det grøne skiftet.

Den grøne omstillinga av næringslivet er ikkje berre eit spørsmål om teknologi og investeringsmidlar. Det er eit spørsmål om å skape eit samfunn der ein deler byrdene og goda på ein måte som folk oppfattar som rettferdig, og der arbeidsfolk har tillit til at dei blir verdsatt og tatt på alvor. Då kan vi få eit breitt engasjement for å skape eit næringsliv som møter klimautfordringane før det er for seint.

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Fædrelandsvennen i dag.

2 kommentarar

Posta under Fagleg politikk, Næring og miljø

Merkt , , , ,

Næringspolitikken i regjeringsplattforma må utfordrast

Posted on 2019-01-18 | Kommenter innlegget

Hordaland1Det har komme mange reaksjonar på regjeringsplattforma til dei 4xblå. Men førebels har eg ikkje sett nokon som har uttalt seg om næringspolitikken. Kanskje er det fordi den inneheld lite nytt med hovudvekt på skattelette og privatisering. Men det er all grunn til å stille ein del kritiske spørsmål til den liberalistiske næringspolitikken til dei blå.

Statleg eigarskap
Då Noreg fant olje i Nordsjøen og stor overfor ei dramatisk industriomstilling, spelte det statlege eigarskapet ei sentral rolle. Det sikra at avkastinga frå naturressursane kom fellesskapet til gode og la grunnlaget for framveksten av eit norsk i industrieventyr med ein verdsleiande  leverandørindustri.

I dag står vi overfor ei ny dramatisk omstilling. Regjeringsplattforma har mange fine ord om at vi må utvikle ein ny grøn industri. Men den har ikkje eit ord om korleis den vil bruke det statlege eigarskapet for å nå dette målet. Den seier ingen ting om å bruke statlege verksemder som motor i omstillinga, eller om kvar staten bør investere i ny industri for å bygge eit  nytt grønt næringsliv. Dette viser farleg mangel på handlekraft i arbeidet for å legge om til eit framtidsretta næringsliv for nullutsleppssamfunnet.

Naturverdiar høyrer folket til
Regjeringsplattforma inneheld ein del om å satse på mineralindustri, men heller ikkje her klarer dei blåblå å sjå behovet for statleg eigarskap. Vi klarte å sikre vasskrafta for fellesskapet gjennom heimfallsrett og offentleg eigarskap. Men når det gjeld oppdrett og vindkraft, så har vi gitt i frå oss naturressursane for all framtid. Vi kan ikkje gjere den same feilen med ei eventuell mineralnæring. I tillegg kjem at dei internasjonale selskapa i denne bransjen har eit frynsete rykte i forhold til helse, miljø og tryggleik.

Privatisering
Ikkje uventa legg plattforma til rette for meir privatisering, blant anna ved å snakke om likeverdige konkurransevilkår mellom offentleg og privat sektor. Det blir ikkje meir verdiskaping av å flytte samfunnsoppgåver frå det offentlege og til private konsern. Snarare vil det føre til eit svakare tilbod av offentlege tenester som næringslivet er avhengig av. I staden for å legge til rette for at private kan overta offentlege oppgåver, bør vi i desse omstillingstider bruke energien og kapitalen på å hjelpe næringslivet til å bidra til grøn industriutvikling. Plattforma seier ein del om det grøne skiftet, men privatisering er ikkje noko bidrag til ei slik utvikling.

Trepartssamarbeidet
Plattforma nemner også trepartssamarbeidet i positive vendingar. Men det er tydeleg at dei blå ikkje har forståing for kor viktig det er med ei sterk fagrørsle i den norske modellen. Fagforeiningsfrådraget skal stå fast utan prisjustering, og dei som vel å stå utanfor det solidariske fellesskapet, blir omtalt i positive vendingar. Det nyttar lite å snakke positivt om høg organisasjonsgrad når ein ikkje viser det med engasjement og handling.

Skal vi klare den nødvendige omstillinga når oljealderen no går mot slutten, må vi ha ein langt meir offensiv næringspolitikk som bygger på den norske modellen, ikkje ein næringsnøytral politikk med hovudvekt på skattelette og privatisering.

 

Kommenter innlegget

Posta under Fagleg politikk, Næring og miljø

Merkt , , , , , ,

Vi treng ein heilskapleg industripolitikk

Posted on 2018-06-26 | 1 kommentar

hordaland1-e1530033608470.jpg
Før sa vi at det vi treng for å drive eit aluminiumsverk er straum, straum, straum og ei hamn. Straum er framleis viktig, men vi treng også kompetanse, samarbeid og dyktige operatørar. Det sa presidenten i Alcoa, Timothy Reyes, då han var i Oslo nyleg i følgje Fædrelandsvennen. Dette er ikkje noko revolusjonerande nytt. Men det er ei påminning om at industripolitikk er meir enn konkurransedyktige kraftpriser. Skal vi vidareutvikle norsk industri og skape fleire industriarbeidsplasser, må vi også ha ein industripolitikk for teknologi, miljø og eigarskap.

Vi som har levd nokre år, hugsar kampen mot miljøskadelege utslepp frå industrien for nokre tiår sidan. Miljørørsla og den politiske venstresida fronta miljøkampen, og utsleppskrava blei gradvis stramma inn. Det mangla ikkje på protestar og trugsmål om utflagging og konkurs. Men etter kvart tok industrien utfordringa. Med ulike støtteordningar til hjelp blei idet utvikla ny teknologi som reduserte utsleppa, og som samtidig gav mange andre fordelar, blant anna redusert energiforbruk og betre produktkvalitet. Den offensive miljøsatsinga på eit tidleg tidspunkt gav oss eit teknologisk forsprang som la grunnlaget for den sterke posisjonen industrien har i dag. 

No er det klimakrav som står på dagsorden. Men her har ein valt å satse på eit kvotesystem som ikkje fremmar teknologiutvikling på same måten som miljøkrava på åttitalet. Det grunnleggjande prinsippet for det europeiske kvotesystemet, EU ETS, er å redusere utsleppa der det kostar minst. Det fremmar bruk av kjent teknologi i heile kvoteområdet framfor å utvikle ny teknologi. Eit slikt system motiverer ikkje dei som ligg i teknologifronten, til langsiktig teknologiutvikling, og norsk industri kan misse sin leiande teknologiske posisjon. Då industrien fekk konkrete utsleppskrav på åttitalet, var teknologiutvikling den naturlege løysinga, men i kvotesystemet kan ein i staden kjøpe seg tid. Dessutan høyrer vi stadig oftare argumentet om at ny teknologi er bortkasta, fordi dei ledige kvotane kan  gi auka utslepp andre stader. 

Når kvotesystemet ikkje fremmar teknologiutvikling like effektivt som tidlegare miljøreguleringar, korleis skal vi då sikre at norsk industri er i teknologifronten? Og korleis skal vi bidra til at industrien bevegar seg oppover i verdikjeda og skaper større verdiar og fleire arbeidsplassar? Omlegging til meir industrifokus i ENOVA og etablering av samarbeidsforumet Prosess 21 er skritt i riktig retning. Men er det nok til å få industrien til å satse langsiktig på teknologiutvikling framfor kortsiktig utbytte? Prosessindustrien har utarbeidd eit veikart der visjonen er å nå nullutslepp i 2050. Kanskje burde staten ta bransjen på ordet og inngå ein forpliktande avtale der rammevilkår og støtte til teknologiutvikling  er kopla direkte opp i mot klare delresultat på vegen mot nullutslepp. 

I motsetning til det høgresida hevdar, så har vi mange eksempel på at statleg engasjement har skapt teknologiutvikling og næringsutvikling. Elkem begynte å forske på solceller med midlar frå eit oljeselskap som måtte investere i aktivitet på land for å få konsesjon for oljeleiting på norsk sokkel. Eit anna eksempel er utviklinga av vår verdsleiande oljeleverandørindustri. Den er resultat av ein bevisst politikk for å bruke ressursgrunnlaget til å bygge opp norsk industri. Venstresida må lære av historia og gjenreise den aktive næringspolitikken.

Det er lite diskusjon om utanlandsk eigarskap i norsk industri for tida, sjølv om det får stadig større omfang. Grunnen kan vere at dei utanlandske eigarane ofte har vist seg å vere langsiktige industrielle eigarar. Det kinesiske Bluestar tok for eksempel Elkem Silicon gjennom krisa etter at Stein Erik Hagen og Orkla hadde kasta korta. Men vi har også sett eksempel på at utanlandske eigarar trekkjer arbeidsplassane tilbake til heimlandet når det røyner på. Heile utviklingsavdelinga til Ericsson i Grimstad blei lagt ned då IT-bobla sprakk ved tusenårsskiftet. 

Sjølv om utanlandske eigarar ofte har vist seg som gode industrielle eigarar for dagens industri, så bør vi stille spørsmål om kva som skjer med den langsiktige nyskapande teknologiutviklinga. Det er ikkje urimeleg å gå ut i frå at den blir lagt nær hovudkontoret og toppleiinga i konsernet. Alle bransjar  bør derfor ha eit element av norsk eigarskap for å sikre at vi har kontakt med teknologifronten. Når norske kapitalistar viser lite interesse for langsiktig industrielt eigarskap, bør vi diskutere korleis vi kan bruke statleg eigarskap for å sikre langsiktig teknologiutvikling i strategisk viktige bransjar.

Industrien står overfor store utfordringar og store omveltingar i tida framover. Det er på tide at venstresida løfter debatten om korleis vi skal klare å halde fram som ein leiande industrinasjon. Ressursgrunnlaget er viktig, og der har venstresida tradisjonelt hatt eit sterkt engasjement. Det same gjeld verdien av å ta vare på den norske arbeidslivsmodellen. Men vi må tenkje breiare. Vi må utvikle ein industristrategi som også omfattar:

  • ein teknologistrategi som kan kompensere for at kvotesystemet er lite teknologifremmande 
  • forpliktande (bransjevise) avtaler om handlingsplanar for nullutslepp
  • ein aktiv statleg eigarskapspolitikk som kan vere med på å løfte fram neste generasjons industri

Alf Holmelid

Innlegget står på trykk i Klassekampen i dag.

Éin kommentar

Posta under Fagleg politikk, Næring og miljø